5 min Üstün yetenekli çocuğun eğitimi nasıl olmalı? Bilmeniz gereken her şey!
Üstün yetenekli çocuklar, toplumun her kesiminde bulunabilir. Ebeveynlerin bu çocukların potansiyellerini en iyi şekilde ortaya çıkaracak eğitim ve destek sistemlerini sağlamaları son derece önemlidir.
Peki üstün yetenekli çocuğun özellikleri nelerdir, eğitimi nasıl olmalıdır? Aileler bu konuda nasıl bir yaklaşım izlemelidir? Üstün yetenekli bir çocuğa sahip aileler neler yapmalıdır, nelere dikkat etmelidir?
Bu yazımızda çocuk gelişimi uzmanı Özge Selçuk Bozkurt’un yorumlarıyla üstün yetenekli çocukların kimler olduğundan ve ebeveynlerin bu çocukların sağlıklı bir şekilde büyümelerine nasıl yardımcı olabileceğinden bahsedeceğiz.
Üstün yetenekli çocukların özellikleri nelerdir?
Konuya detaylı olarak başlamadan önce üstün yetenekli çocukların kim olduğunun bir tanımını yapmak gerek.
Özge Selçuk Bozkurt’a göre bu kalıbı “Normal gelişimin üzerinde bir gelişim gösteren çocuklar” için kullanıyoruz.
Fakat yaygın kanının aksine bu gelişime sadece tek bir alanda değil, farklı alanlarda da rastlayabiliriz. Örneğin sosyal etkileşime kapalı olan bir çocukla iletişim kurmakta zorlanabilir, ona yönergelerinizi dinletmekte sorunlar yaşayabilirsiniz. Fakat bu çocuk aynı anda çok iyi bir görsel hafızaya veya matematiksel zekaya sahip olabilir.
Üstün yetenekli çocuklar yukarıdaki örnekte gördüğünüz üzere farklı alanlarda dikkat çekebildikleri gibi tek bir alanda da derinlemesine bir gelişim gösterebiliyorlar.
Özge Selçuk Bozkurt’un dediği gibi “Tek bir alanda uzmanlaşma, derinlemesine bilgiye sahip olma, öğrendiği bir bilgiyi başka bir yerde kullanıp transfer edebilme” yeteneği de üstün ve özel yetenekli çocukların özellikleri arasında bulunuyor.
Bu noktada zekâ tanımının geçmişten bugüne gözlemlediğimiz değişimini de dikkate almakta fayda var. Çünkü geçmişte genellikle matematikte başarılı olan veya ağzı iyi laf yapan çocukların zeki olarak algılandığını görüyoruz, fakat artık bunu değerlendirmek için farklı sistemlerimiz var. Dolayısıyla zekâ kavramını daha detaylı ve derinlemesine incelemek gerekli.
Üstün potansiyelli çocuklar için çevre faktörü
Özge Selçuk Bozkurt, bu noktada üstün potansiyele sahip olan çocukların yeteneklerini sergileyebilmesi için çevre faktörünün de altını çiziyor. Önemli olan tek şey çocukların doğuştan sahip olduğu yetenek değil, aynı zamanda çevrenin bu potansiyelin ortaya çıkmasına yardımcı olması.
Mesela algıları oldukça iyi olan bir çocuk erken yaştan itibaren teknolojik cihazlara gereğinden fazla maruz bırakılırsa görsel ve uzamsal zekası gelişebilir, fakat aynı zamanda iletişim, konuşma gibi sosyal becerilerini yeterince ileri taşıyamayabilir.
Bu sebeple çocuklara çeşitli uyaranlar sunarak onların zekasının farklı boyutlarını kullanmalarını sağlamalıyız. Bu yöntem, çocukların kendi ilgisi ve potansiyeli çerçevesinde kendilerini geliştirmelerine fırsat tanıyacaktır.
Üstün yetenekli çocukların “farklı” görülmesi hakkında
Üstün yetenekli çocuklar, akranlarından birçok yönde farklı davrandığı için sosyal ortamlarda farklı olarak görülebiliyorlar. Sonuçta onlar doğaları gereği yaşıtlarının oynadığı oyunları beğenmeyebilir, temkinli oldukları için uzaktan izleyerek sosyal etkileşimin dışında kalabilirler.
Farklı bir örnek olarak ise bir çocuğun derste diğer sınıf arkadaşlarına göre oldukça aktif olmasını, bu durumun da arkadaşlarının dikkatini çekmesini gösterebiliriz. Hâliyle diğer çocuklar üstün yetenekli çocuğu içten içe aşağı çekmek de isteyebiliyorlar.
Üstün yetenekli çocuklar sosyal etkileşimleri ve olayları da yaşıtlarından daha farklı yorumlayabilecekleri için ortaya uyumsuzluk sosyal problemleri çıkabiliyor. Bu noktada sözel zorbalığa doğru uzanabilecek bu durum, çocukların ruh hâlini de doğal olarak olumsuz etkilemekte.
Peki bu noktada çocuğa neler anlatılmalı?
Üstün yetenekli çocukları “normalleştirmek” aslına bakılırsa imkânsız, dolayısıyla bu durumla mücadele etmek için çocuklara durumu bir uzman yardımıyla anlatmak gerekiyor. Üstün yetenekli çocuğun, diğer arkadaşlarının onun gibi düşünmediğini ve davranmadığını bilmesi gerekiyor.
Özge Selçuk Bozkurt’a göre bu noktada çocuğun bakış açısını açmamız, ona farklı kişilerin farklı davranabileceğini ve düşünebileceğini anlatmamız gerekiyor. Çünkü bu yaştaki çocuklar hayata tek bir doğruyla bakıyorlar ve arkadaşlarının neden belli şekilde davrandıklarına zaman zaman anlam veremiyorlar.
İşte bunun çözümü, çocukların hayata olan çeşitli bakış açılarının farkına varması. Çünkü üstün yetenekli bir çocuk kendi bakış açısını derinlemesine düşünmüş ve temellendirmiş olabilir, fakat bu durum onu farklı perspektiflere kapatır. Bir uzman desteğiyle bunu engellemek, çocuğu biraz daha rahatlatmak elzem.
Çocuğa bu bakış açısını aşılarken aynı zamanda kullanacağımız ifadelere dikkat etmek gerekiyor. Eğer çocuğa kendisinin üstün olduğu algısını verirsek bu zararlı sonuçlara yol açabilir. Arkadaşlarının farklı bakış açılarını açıklarken üstün yetenekli çocuklara herkesin özel olduğunu anlatmak, daha sağlıklı bir yöntem olacaktır.
Üstün zekalı öğrencilerin tanılanmasında ne tür yöntemler etkili olur?
Bir diğer önemli konu ise üstün zekalı öğrencilerin erkenden anlaşılabilmesi. Peki aileler, çocuklarının üstün zekalı olup olmadığını anlayabilmek için nasıl bir yöntem izlemeli?
Özge Selçuk Bozkurt, bu noktada daha önce de belirttiğimiz gibi farklı zeka türlerinin önemine dikkat çekiyor. Çünkü çocukların bir alanda oldukça yetenekli olması, diğer alanları boşlamalarına sebep olabiliyor. Ebeveynler olarak bunu engellemeli, çocuğunuzu her şeyi denemeye teşvik etmelisiniz.
Yani çocuklar kendi iyi oldukları alanları keşfedebilmeli ve kendilerine aşamalar koyarak belli bir alanda hangi seviyede olduklarını anlamalı. Kısacası iş, çocuğun kendisinin farkında olmasında bitiyor.
Hangi aşamada çocuğun başarılı olduğu alana odaklanılmalı?
Çocuğun iyi olduğu alanın biraz daha belli olmasının ardından bu konular üzerine yoğunlaşırken de ebeveynlerin ve eğitimcilerin bazı noktalara dikkat etmesi gerekiyor.
Öncelikle çocuk bu noktada stres faktörlerinden uzak kalmalı, bir görevi yerine getiremediğini düşünüp kendini yeteneksiz olarak görmemeli. Bunun için kendisiyle iletişimde olan öğretmene büyük bir yük düşüyor.
Buna ek olarak çocuğun fazla üstüne düşmek de ilgili olduğu alandan soğumasını sağlayabiliyor. Normalde seveceği bir işi çok fazla yaparsa sıkılabiliyor, bıkkın hissedebiliyor. Çocuğunuzun böyle hissettiği durumlarda onun düşüncelerini dinlemekle birlikte ebeveyn olarak hırsınızı geri plana atıp çocuğunuzun rahatlığına da önem vermelisiniz.
Kısacası öncelikle yapmanız gereken şey çocuğunuzun bir aktiviteden hoşlandığına emin olmak, yavaş yavaş ilerlemek. Bu sayede hem doğru alanların üzerine gidebilir hem de çocuğunuzun soğumamasını sağlayabilirsiniz.
Üstün zekalı çocuğu olan aileler ne yapmalı?
“Üstün yetenekli çocuğum var, ne yapmalıyım?” diye merak ediyorsanız yazımızı sizlere vereceğimiz bazı uzman tavsiyeleriyle kapatacağız. Bakalım üstün yetenekli çocuğun eğitimi nasıl olmalı?
- Çocukların oynadığı oyunları zenginleştirin.
Özge Selçuk Bozkurt’a göre çocukların oynadığı oyunların çeşit çeşit olması, zenginleşmesi çok önemli. Çocuklar ilk aşamada bir döngü içerisinde olan, sürpriz içermeyen, her şeyin aynı olduğu oyunları sevebilirler fakat ebeveynler olarak bu oyunlara bir şeyler katmalıyız.
Mesela çocuk oyuncak arabayla oynamayı seviyorsa sürekli arabayı ileriye geriye götürmektense daha zengin bir oyun oynayabilir – örneğin çocuğun arabayı sürdüğü yolu eşleştirme kartlarıyla devam ettirebilirsiniz. Böylece çocuk araba sürmeye devam edebilmek için kart eşleştirecektir ve farklı bir açıdan da gelişim sağlayacaktır.
Bu sayede oyun sadece motor becerilerine değil, aynı zamanda görsel / uzamsal zekaya ve hafıza yeteneğine de hitap edebilir. Bunun gibi örnekleri farklı oyunlar için de kullanarak çocukların farklı zeka türlerine uyarım sağlamanız mümkün.
- Çocuğunuzu soru sormaya teşvik edin, onu meraklandırın.
Üstün yetenekli çocukların kendilerini her alanda geliştirebilmeleri için farklı konulara ilgi duyabilmeleri çok önemli. Bunu yapabilmeleri için de çocuğunuzun sorgulama yeteneğini geliştirmeli, onu her zaman açık uçlu sorular sormaya teşvik etmelisiniz.
Bunu uygulayabilmek için izleyebileceğiniz birçok farklı yöntem bulunuyor. Örnek olarak onların günlük hayatında karşılaştıkları durumları gözlemleyin ve çocuğunuza bu durumlarla ilgili sorular sorun. Mesela okulda gördükleri bir fen konusuyla gerçek hayatta karşılaşırsanız ona bunun nasıl işlediğini sorabilirsiniz.
Örneğin birlikte bir buzlu kahve içiyorsunuz, fakat buzlar zaman içerisinde kahvenin içinde çözünüyor. Buzlar yok olurken kahvenin tadı daha da seyrekleşiyor. Böyle bir durumun nasıl çalıştığını çocuğunuza sorabilir, onun da meraklanarak farklı konularda böyle sorgulayıcı davranmasını teşvik edebilirsiniz. Soruların cevaplarını bilemediği yerlerde ise ona konuyu onun seviyesinde ve ilgi çekici bir şekilde anlatmanızı öneririz.
- Çocuğunuzun çeşitli aktivitelere katılmasını sağlayın.
Çocuğunuzun farklı alanlardaki yeteneğini keşfedebilmek ve onu gereken yere yönlendirebilmek için sadece oyunlardan değil, aynı zamanda sosyal, sanatsal, sportif veya bilimsel etkinliklerden de yararlanabilirsiniz.
Bunu yaparken çocuğunuzun her şeyi az da olsa denemiş olduğuna emin olun. Bir basketbol veya tenis kursuna gidip spor da yapsın, gitar çalarak veya resim çizerek yaratıcılık seviyesini de geliştirsin. İsterse de robotik, kodlama, elektronik kurslarında analitik zekasını geliştirsin. Hepsini denemek, çocuğun başarısını ve ilgisini gözlemlemek lazım.
Üstün yetenekli çocuğu istediği alana yönlendirmeden önce farklı kapıları da keşfedin ki diğer alanlarda da geri kalmasın.
Novakid’le tanışın!
Eğer yazımızı beğendiyseniz diğer blog içeriklerimize de göz atmayı unutmayın. Üstün yetenekli çocuğunuzun yabancı dil gelişimini desteklemek için de Novakid’e göz atın. Alanında uzman öğretmenlerimizle her öğrenci için özelleştirilmiş bire bir İngilizce konuşma dersleri veriyoruz. Üstelik ilk ders tamamen ücretsiz – hemen deneyin!
