İngilizce ünsüzler ve okunuşları: İngilizcede ünsüz harflerin okunuşlarını detaylı sınıflandırmalarla birlikte öğrenelim!

İngilizce ünsüzler konusuna doğrudan giriş yapmadan önce bize bu konuda en çok hangi İngilizce öğrenme yöntemleri yardımcı olabilir, kısaca bundan bahsedelim. 

Biliyoruz ki her öğrencinin ihtiyaçlarına göre kullanılabilecek çeşit çeşit İngilizce öğrenme yöntemi bulunuyor. Bu yöntemler genellikle dile bütüncül bir şekilde yaklaşıyor. Ünsüz harfleri veya genel olarak sesleri öğrenmekte öne çıkan bazı yöntemler ise aşağıdaki şekilde:

• Seslerle okuma yöntemi

• Dil ortamına yoğunlaşma

• İngilizce film ve dizi izleme

• Gölgeleme (Shadowing)

• İşitsel-dilsel yöntem (Audio-lingual method)

Eğer tüm bu bahsettiğimiz yöntemler ve daha fazlası hakkında detaylı bilgi almak isterseniz kolay İngilizce öğrenme yolları hakkındaki yazımıza göz atmayı unutmayın!

Bu öğrenme yöntemlerinden bizim için en uygun olanı seçelim ve İngilizce ünsüzleri daha yakından tanımaya başlayalım!

Ünsüzler, ses yolunda havanın bir engele takılarak çıkarıldığı konuşma seslerine verdiğimiz isimdir. Türkçede yaptığımız “ünlü” ve “ünsüz” ayrımı, İngilizcede de aynı şekilde geçerlidir. Ünsüzlere Türkçede aynı zamanda “sessiz harf” adını da veriyoruz.

Örnek vermek gerekirse “b” sesinde hava, dudaklarımıza takılıyor. “f” sesinde ise dişlerimiz ve dudaklarımız havayı kısmen engelliyor. Böylece ünsüz sesler oluşturuyoruz. Buna karşılık olarak İngilizcede “a, e, i, o, u” şeklinde karşımıza çıkan ünlülerde ise hava bir engele takılmıyor, dolayısıyla bunlar ünlüler ya da “sesli harfler” oluyor.

Fakat aslına bakarsanız “sessiz harf” (ya da “sesli harf”) terimleri biraz yanıltıcı, çünkü ünsüzlerden bahsederken tam olarak harflerden değil, seslerden bahsediyoruz. Türkçede buna pek takılmasak da İngilizcede bazı harfler farklı şekillerde okunabildiği için seslere “harf” demek kafa karıştırıcı olabilir. Dolayısıyla biz bu lafı kullanmayacağız.

İngilizcede ünsüzleri ayırt etmenin en iyi yolu, onları dilbilimciler tarafından ortaya konmuş bazı özelliklere göre sınıflandırmak. Bu sistemi daha önce görmemiş olabilirsiniz, ancak endişelenmeyin, aşama aşama açıklayacağız ve kolayca anlayacaksınız!

Yazımızın bu noktasından itibaren yukarıda da bahsettiğimiz “harf” ve “ses” kelimeleri hakkındaki kafa karışıklığını engellemek adına Uluslararası Fonetik Alfabe sembollerinden faydalanacağız. Eğer bu alfabeyi daha önce duymadıysanız hakkında yazdığımız içeriğe göz atmayı unutmayın!

İngilizcede (ve hatta aslında tüm dünya dillerinde) ünsüzleri üç ana özellik altında inceliyoruz. Bu özellikler ve açıklamaları aşağıdaki şekilde:

1. Çıkış yeri (Place of articulation)

Ünsüzlerin tanımını yaparken havanın bir engele takılması sonucu ortaya çıkan sesler olduklarından bahsetmiştik. Çıkış yolu, yani İngilizcedeki adıyla “place of articulation”, havanın tam olarak nerede engele takıldığını belirtmek için kullanılan terim.

İngilizce ünsüzlerin çıkış yerleri ise şöyle:

• Çiftdudaksıl (Bilabial): İki dudağın kapatılması sonucu üretilen ünsüzler, çiftdudaksıl çıkış yerine sahiptir. İngilizcede /p/, /b/ ve /m/ sesleri çiftdudaksıldır.

• Dişsil-dudaksıl (Labiodental): Dişler dudağa dokundurularak hava çıkışı kısıtlanır. İngilizcede /f/ ve /v/ sesleri dişsil-dudaksıldır.

• Dişsil (Dental): Havanın dişlerde engele takıldığı ünsüzlerdir. İngilizcede /θ/ ve /ð/ ünsüzleri (genelde “th” harflerinin yan yana gelmesiyle ortaya çıkar) dişsil sınıfındadır. Dilin, dişlerin arasına konmasıyla çıkarıldıkları için bu iki ses “interdental” olarak da adlandırılır.

• Dişyuvasıl (Alveolar): Dilin ucunun üst ön dişlerimizin hemen arkasında bulunan çıkıntıya (İngilizcedeki adıyla “alveolar ridge”) yerleştirilmesi sonucu oluşan ünsüzler, dişyuvasıldır. /t/, /d/, /n/, /s/, /z/, /l/ sesleri ve Amerikan İngilizcesinde sık görülen /ɾ/ ünsüzü bu şekilde telaffuz edilir.

Türkçede bu sesleri dişsil olarak telaffuz ettiğimiz için en başta kafanız karışabilir, ancak İngilizcede telaffuz ederken dilimizin ucu dişlerimize değmiyor!

• Artdişyuvasıl (Postalveolar): Dilimizin ucu dişlerin arkasındaki çıkıntıya yakınken orta kısmını ağzımızın üst kısmına doğru yaklaştırabiliriz. Bu durumda artdişyuvasıl ünsüzleri oluştururuz. İngilizcede /ʃ/, /ʒ/, /tʃ/ ,/dʒ/ ve /r/ sesleri artdişyuvasıldır.

• Damaksıl (Palatal): Hava akımının, ağzımızın üst kısmında bulunan sert yapıda yani damakta kesildiği ünsüzlere denir. İngilizcede /j/ ünsüzü (Türkçedeki “y” harfi gibi) damaksıldır.

• Artdamaksıl (Velar): Ağzımızın üst kısmının arka taraflarında, küçük dilden hemen önce yumuşak bir yapı bulunur. Bu yapıya yumuşak damak (“velum”) adı verilir ve hava akışı burada kesilirse artdamaksıl ünsüzler oluşur. İngilizcede /k/, /g/ ve /ŋ/ sesleri artdamaksıldır.

• Gırtlaksıl (Glottal): Havanın gırtlakla kısıtlandığı ünsüzler ise gırtlaksıl olarak adlandırılır. /h/ sesi ve bazı İngilizce aksanlarında bulunan /ʔ/ sesi gırtlaksıldır.

Yukarıda verdiğimiz örneklere ek olarak /w/ sesi, dilin arka kısmı yumuşak damağa doğru yükselirken dudakların yuvarlanmasıyla oluşur, bu sebeple “dudaksıl-artdamaksıl” (“labiovelar”) olarak adlandırılır. 

2. Çıkış biçimi (Manner of articulation)

Bu özellik ise ünsüz sesleri çıkarırken hava akışının tam olarak nasıl bir şekilde engellendiğini belirtir. İngilizce ünsüzlerin çıkış biçimlerini hemen görelim:

• Patlamalı (Stop): Hava akışının tam bir kapanışla tamamen kesildiği ünsüzlere “patlamalı” adı verilir. İngilizcede /p/, /b/, /t/, /d/, /k/, /g/ ve /ʔ/ ünsüzleri patlamalıdır.

• Sürtünmeli (Fricative): Tamamen kapanış olmadan, ufak bir miktarda hava akımının dar bir aralıktan geçtiği durumdur. İngilizce ünsüzlerden /f/, /v/, /θ/, /ð/, /s/, /z/, /ʃ/, /ʒ/ ve /h/ sürtünmelidir. 

• Patlamalı sürtünmeli (Affricate): Patlamalı ve sürtünmeli özelliklerinin aynı anda görüldüğü ünsüzlere denir. İngilizcede /tʃ/ ve /dʒ/ ünsüzleri (Türkçedeki “ç” ve “c” harfleri gibi) patlamalı sürtünmelidir.

• Genizsil (Nasal): Havanın ağızdan değil, burundan çıktığı ünsüzlerdir. /m/, /n/ ve /ŋ/ sesleri bu türdedir. Bu İngilizce ünsüzleri burnunuzu tıkayarak söylemeye çalışırsanız gerçekten de burundan çıktıklarını siz de doğrulayabilirsiniz!

• Sürtünmesiz (Approximant): Tam bir kapanış yaratılmayan, fakat bırakılan açıklığın sürtünmelilerden daha fazla olduğu ünsüzlere sürtünmesiz adı verilir. İngilizce ünsüzlerden /w/, /l/, /r/ ve /j/ bu türe dahildir.

Sürtünmesiz İngilizce ünsüzler olan /l/ ve /r/ sesleri arasında görülebilen önemli bir fark, /l/ sesinde havanın dilin yan tarafından dışarı çıkarken /r/ sesinde dilin ortasından ilerlemesidir. Bu yüzden /l/ sesine “yansürtünmesiz” dendiği de olur.

• Çarpmalı (Tap / flap): Hava akımının çok kısa süreli, anlık bir dokunuşla engellendiği ünsüzler ise çarpmalı olarak adlandırılır. Bu, Amerikan İngilizcesinde çok sık karşımıza çıkan /ɾ/ ünsüzünde görülen bir durumdur.

3. Ötümlülük (Voicing)

Ünsüzleri birbirinden ayırt ederken kullandığımız son bir özellik ise ötümlülük. Eğer bir ünsüzü söylerken ses tellerimiz titreşiyorsa ötümlü (“voiced”), titreşmiyorsa ötümsüz (“voiceless”) olarak sınıflandırırız. Türkçede ötümlü ünsüzlere “yumuşak ünsüzler”, ötümsüz ünsüzlere ise “sert ünsüzler” dendiği de olur. 

• İngilizce ötümlü ünsüzlere örnekler: /b/, /d/, /g/, /v/, /z/

• İngilizce ötümsüz ünsüzlere örnekler: /p/, /t/, /k/, /f/, /s/

Tüm bu özellikleri kullanarak her türlü ünsüzü isimlendirebiliriz. İşte bazı örnekler:

• /b/: Ötümlü çiftdudaksıl patlamalı 
• /p/: Ötümsüz çiftdudaksıl patlamalı 
• /ŋ/: Artdamaksıl genizsil (Bu ses her zaman ötümlüdür)
• /tʃ/: Ötümsüz artdişyuvasıl patlamalı sürtünmeli
• /w/: Ötümlü dudaksıl-artdamaksıl sürtünmesiz
• /f/: Ötümsüz dişsil-dudaksıl sürtünmeli

İngilizce ünsüzlerin ne olduğunu ve neye göre sınıflandırıldığını böylece öğrenmiş olduk. O halde şimdi de tüm bu öğrendiklerimizi bir tabloda birleştirelim. İngilizcedeki ünsüzleri Uluslararası Fonetik Alfabe’deki gösterimleriyle, örnek kelimelerle ve telaffuzları hakkında kısa açıklamalarla inceleyelim:

İngilizce ünsüzleri Uluslararası Fonetik Alfabe yardımıyla bu şekilde sınıflandırabiliriz. Ancak elbette günlük hayatta İngilizceyi bu alfabeyle yazmıyoruz. Yazılı İngilizcede ünsüzleri okurken de kafa karıştırıcı bazı durumlar olabiliyor. Bunların bazılarından bahsedelim:

Okunmayan İngilizce ünsüzler

İngilizcede ünsüzleri gösteren bazı harfler, belirli harflerden önce veya sonra gelirlerse okunmayabiliyorlar. İngilizcede bazı durumlarda okunmayan ünsüzler ve okunmadıkları durumlar şu şekilde:

• Kelimenin başında n’den önce k: knife 
• Kelimenin sonunda m’den sonra veya t’den önce b: climb, debt
• Bazı kelimelerde n’den önce g: gnaw, sign
• Bazı kelimelerde d veya f’den önce l: should, half
• Latince ya da Yunanca kaynaklı kelimelerin başında ve g’den sonra h: honest, hour, ghost
• r’den önce ve bazı kelimelerde s’den sonra w: write, sword, answer
• Yunanca kaynaklı kelimelerin başında, sonrasında h gelmeyen p: psychology
• “sc” birleşiminde c: scene, scissors

Alakasız görünen ses birleşimleri

Bazen ise bir ünsüz başka bir sesle yan yana geldiğinde ortaya ünsüzün kendisine hiç benzemeyen bir okunuş çıkıveriyor. Bunları da genelde ezberlememiz gerekiyor. İşte bazı örnekler:

• /ʃ/ (Türkçedeki “ş”) olarak okunan “ti”: motion, nation
• Ünlüler arasında /ʒ/ olarak okunan “s”: vision, measure
• /k/ olarak okunan “ch”: character, chorus
• /ʃ/ olarak okunan “ch”: chef, machine
• /f/ olarak okunan “gh”: enough, laugh
• /f/ olarak okunan “ph”: phone, physics

Eğlenceli bilgi: İngilizcedeki bu yanıltıcı okunuşlar o kadar ileri gidiyor ki “enough” kelimesindeki “gh” harflerinin, “women”deki “o” harfinin ve “nation”daki “ti” harflerinin okunuşlarını aldığımızı söyleyip “ghoti” yazabilir, bunu da “fish” diye okuyabiliriz!

İşte tam da bu yüzden İngilizcenin telaffuzunu yazılı olarak değil, duyarak ve alışarak öğrenmemiz gerekiyor. Bu yazının da İngilizce ünsüzleri sizlere tamamen öğretecek nihai bir kaynak olmadığını, yalnızca bir referans olduğunu ve konuyu tam anlamıyla öğrenmek istiyorsanız bolca pratik yapmanız gerektiğini unutmayın!

“s” harfinin ötümlüleşmesi

İngilizce ünsüzlerin yazıldığı gibi okunmadığı bir diğer durum da “s” harfinin kimi zaman /s/, kimi zaman ise /z/ şeklinde okunması. Buna en iyi örnek de çoğul eki olan “-s”nin okunuşu.

İngilizcede “-s” çoğul ekinin okunuşuna dair genel kuralımız şu: Eğer ötümsüz bir sesten sonra geliyorsa /s/, ötümlü bir sesten veya bir ünlüden sonra gelirse de /z/ diye okuruz. Mesela “cats” kelimesinin sonunda /s/ sesi, “birds” kelimesinin sonunda ise /z/ sesi çıkacaktır.

O halde bir bilmece ile bu konuyu sonlandıralım: “Wug” diye bir hayvan olduğunu hayal edelim. “There are two wugs.” cümlesinin sonundaki “s” harfini nasıl telaffuz edersiniz?

İşte İngilizce ünsüzlerin okunuşu ve sınıflandırması hakkında bilmemiz gereken bunlardı. Şimdi de bu konuda sıkça sorulan sorulardan bazılarını cevaplayalım.

İngilizce telaffuzumu nasıl geliştirebilirim?

İngilizce telaffuzu geliştirmek için yazılı dile değil, dilin seslerine odaklanılmalıdır. Bu doğrultuda İngilizcedeki seslerin Uluslararası Fonetik Alfabe’deki sınıflandırmasını öğrenmek ve bunu bolca konuşma pratiğiyle bütünlemek iyi bir yaklaşım olacaktır.

İngilizcede fonetik nedir?

İngilizce fonetik, İngilizcede bulunan konuşma seslerinin nasıl üretildiğini, nasıl algılandığını ve nelerden etkilendiğini fiziksel özellikleri bakımından inceleyen çalışma alanına verilen isimdir.

Doğru telaffuz için neler yapılmalı?

Doğru telaffuz için Uluslararası Fonetik Alfabe gibi referanslardan yararlanarak konuşma sesleri yakından incelenebilir. Aynı zamanda yoğunlaşma veya gölgeleme gibi öğrenme teknikleriyle dilin seslerine sürekli maruz kalmak ve onları yeniden üretmek hedeflenebilir.

Speaking nasıl geliştirebilirim?

Speaking becerilerini geliştirmenin en iyi yollarından biri, konuşulan İngilizceye olabildiğince fazla maruz kalmaktır. Bunun için yoğunlaşma yöntemi uygulanabilir, İngilizce film ve dizi izlenebilir ya da gölgeleme gibi çalışma tekniklerinden faydalanılabilir.

Son olarak İngilizce ünsüzler hakkında öğrendiklerimizi bir test ile pekiştirmeye ne dersiniz?

İngilizce ünsüzler ve diğer sesler ne kadar zorlayıcı olsalar da dili yaşayarak öğrendiğimizde her şey çok daha kolay gelecektir. Novakid’de etkileşim dolu online İngilizce derslerimizde tam da bunu amaçlayan bir ortam oluşturuyoruz. Eğer siz de çocuğunuzun İngilizceyi her yönüyle deneyimleyerek öğrenmesini isterseniz ücretsiz deneme dersinizi şimdi alın ve aramıza katılın!