7 dk. Beş çayı nedir: İngilizlerin başlıca geleneklerinden beş çayını yakından tanıyalım!
- Beş çayı nedir?
- Beş çayı geleneği nereden geliyor?
- Beş çayı nasıl servis edilir?
- Beş çayı geleneği: Sıkça sorulan sorular
- Novakid’le tanışın!
“İngiliz kültürü” denince aklımıza birçok farklı şey gelebilir. Birçoğumuz kraliyet ailesini, lordları ve şövalyeleri düşüneceğizdir. Bütün bunların yanı sıra İngilizlerin halen ara sıra gerçekleştirdiği bir gelenek olan beş çayını da elbette unutmamak lazım.
Peki ya İngiliz kültüründe beş çayını özel kılan şey ne? Günün bir saatinde çay içmek, neden ve nasıl İngilizler için böylesine akılda kalıcı bir gelenek haline gelmiş? Dahası, beş çayında tam olarak ne yapılıyor?
Bütün bu soruları cevaplayarak beş çayı hakkındaki detayları öğrenelim ve İngiliz kültürünü bir adım daha yakından tanımış olalım. Kim bilir, belki beş çayı yapmak bizim de hoşumuza giden bir fikir olur!
Beş çayı nedir?
Beş çayı, adından da anlaşılabileceği üzere, saat akşam beş civarlarında çay eşliğinde hafif atıştırmalıkların tüketildiği bir İngiliz geleneğidir. Genellikle sandviç, kek, kurabiye gibi yiyecekler çay eşliğinde yenir. İngilizcede ise “afternoon tea” veya “5 o’clock tea” şeklinde söylenir.
Aslına bakarsanız beş çayı, Türk kültürüne de çok yabancı bir kavram sayılmaz. Bizim ikindi kahvaltısı dediğimiz şey de mantıken az çok beş çayına benziyor. Hem beş çayında hem de ikindi kahvaltısında öğle ile akşam arasında hafif yiyeceklerle açlık bastırılıyor.
Ancak açıkçası beş çayına “ikindi kahvaltısının İngilizlerdeki hali” dersek pek de doğru bir yorum yapmış olmayız. Biz ikindi kahvaltısı yapacaksak aklımız daha çok yemekte oluyor, fakat beş çayı için durum biraz farklı. İngilizlerin aklı, yemeğin ya da çayın kendisinden çok sunumda!
Beş çayının olmazsa olmazı, çayın ve yiyeceklerin zarif, ancak elbette hafiften de gösterişli bir şekilde servis edilmesi. İngilizler beş çayı için basit bir bardak ve tabak yerine üşenmeyip en şık porselen takımlarını hazırlamayı ve kendilerine eşlik eden herkese hoş bir sunum yapmayı hedefliyorlar.
Diğer bir şekilde açıklamak gerekirse, beş çayı yalnızca açlığı bastırmanın bir yolu değil. Aynı zamanda her şeyden önce bir deneyim. Beş çayı sayesinde İngilizler, büyük bir etkinliğe gerek olmadan sevdikleriyle toplanıp lüks bir sosyal ortam kurabiliyorlar.
Beş çayı geleneği nereden geliyor?
Beş çayı geleneğini öğrendiğimizde aklımızı mutlaka biraz da olsa kurcalayacak bir diğer soru ise bu geleneğin nereden geldiği. En başta sadece “çay ve bisküvi” gibi basit şekilde düşünürsek elbette beş çayının geçmişi pek de merak uyandırmayabilir. Ancak aslında her gelenek gibi beş çayının da one bugünkü önemini veren tarihsel bir dayanağı var.
Beş çayının tarihteki başlangıç noktası için aslında zamanda çok da fazla geriye gitmemiz gerekmiyor. Bu geleneğin ortaya çıkışı 19. yüzyılda, daha da detaylı olmak gerekirse 1840’lı yıllarda gerçekleşiyor. Yani diğer birçok geleneğe göre beş çayı, nispeten genç.
Bu geleneğin oluşmasında kilit rolü oynayan isim, o dönemlerde Bedford bölgesinin düşesi olan Anna. Peki ya ne olmuş da Bedford Düşesi Anna’nın aklına sürekli saat beşte çay eşliğinde atıştırmalık yeme fikri gelmiş? Bunun için 1840’larda İngiltere’de bir günde yenen yemekler hakkında biraz bilgi sahibi olmak gerekiyor.
1840’larda İngiltere’de, günümüzün aksine, günde üç öğün yemek yemek yaygın değilmiş. Bunun yerine sabah kahvaltısı ve akşam yemeği olmak üzere iki öğün yeniyormuş. Durum böyle olunca çoğu insan gibi Düşes Anna da akşama kadar acıkıyormuş.
Düşes Anna, açlığını bastırmak için öğle ve akşam vakitleri arasında kendisine çayın yanında atıştırmalıklar getirilmesini talep etmiş. Bu, kısa sürede kendisinin bir alışkanlığı haline gelmiş. Akşamdan önce ufak atıştırmalıklar tüketerek enerjisini yeniliyor, akşam yemeği vaktinde de ana öğününü rahatça yiyormuş.
Ardından Düşes Anna, çayını içip ve atıştırmalıklarını yerken kendisine eşlik etmeleri için arkadaşlarını da davet etmeye başlamış. Akşamdan önce açlıklarını bastırıp aynı zamanda dostlarıyla muhabbet etme fikri, beş çayının üst kesimler arasında hızla yayılmasına yol açmış.
Beş çayının sunum kısmı da zaten böyle gelişmiş. Soylular, hem kendilerini tatmin etmek hem de arkadaşlarını etkilemek için çayın ve atıştırmalıkların mümkün olduğunca şık şekilde servis edilmesine tabii ki de dikkat ediyormuş.
Çayın İngiltere’de giderek yayılıp diğer toplumsal sınıflara da ulaşmasıyla birlikte beş çayı, ülke genelinde gözlemlenen bir gelenek olmuş. Sonuçta düşes de olsanız, çiftçi de olsanız, açlığınızı basıtırıp aynı zamanda arkadaşlarınızla keyifli vakit geçirmek gayet çekici bir fikir!
Beş çayı nasıl servis edilir?
Beş çayının nedir, nasıl ortaya çıkmıştır, böylece öğrenmiş olduk. Tabii sunumun ne kadar önemli olduğundan bu kadar bahsettikten sonra beş çayının nasıl sunulduğunu açıklamadan da geçemeyiz. O halde şimdi de tam olarak bunu yapalım.
İşte tıpkı İngilizler gibi beş çayı servis etmenin adımları:
- Adım: Doğru çayı seçmek
Beş çayı dediğimizde elbette başlangıç noktamız, çayın kendisinden başka bir şey olamaz. Tabii eğer İngiliz geleneklerine uyup tıpkı aristokratlar gibi bir beş çayı servis etmek istiyorsak, seçeceğimiz çayın türü de çok önemli.
İngilizler genellikle beş çayı için aşağıdaki siyah çay çeşitlerini tercih ediyorlar:
- Earl Grey: Earl Grey, İngiltere’de en sık tüketilen çay çeşitlerinden biri. En başta ismi her ne kadar asil ve etkileyici duyulsa da aslında Earl Grey çayı için çok da uzaklara gitmemize gerek yok. Basitçe söyleyelim: Bu, bildiğimiz bergamotlu çay!
- Darjeeling çayı: Hindistan’dan gelen bir çay türü olan Darjeeling de beş çayı için sıkça tercih edilen çaylar arasında. Ülkemizde çok rastlanmayan bu çay, çiçeksi ve meyvemsi aromalara sahip. Nispeten hafif olması da onu beş çayının gözdelerinden biri yapıyor.
- Assam çayı: Yine Hindistan’dan gelen Assam ise, diğerlerine kıyasla daha sert bir içime sahip olan bir çay çeşidi. Beş çayında biraz daha kuvvetli aromalar tüketmek isteyen kişiler, bu tarzda bir çay demleyebilir.
- English Breakfast: Bu ise genelde Sri Lanka’dan, Kenya’dan ve bazen de Hindistan’dan gelen çayların harmanlanmasıyla elde edilen, yoğun aromalı bir çay. Adından da anlaşılabileceği üzere hem İngiliz kahvaltısı için, hem de beş çayı için tercih edilebiliyor.
İngilizlerin çayı tüketme şeklinin de Türklerden farklı olduğunu unutmayalım. Türkiye’de genelde bardağın bir kısmına dem, kalanına da su eklenirken İngiliz çayı sütle içiliyor. Çayı genelde şekerli içmeyi tercih eden İngilizler, bazen limon veya bal da ekleyebiliyorlar.
- Adım: Sofrayı kurmak
Çayı demledikten sonra beş çayının olmazsa olmazı olduğunu defalarca kez söylediğimiz sunuma geçiyoruz. Eğer İngilizler gibi yapmak istiyorsak beş çayı sunumumuzda ziyade zarafet içeren bir sofra kurmamız gerekiyor.
Bir beş çayı sofrasında bulunması gereken bazı unsurlar şunlar:
- Demlik: Elbette çayımızı kendimize ve misafirlerimize kolayca koyabilmek için masada demliğin bulunması gerekiyor.
- Şık fincanlar: Burası işin gösteriş kısmı, ancak kendinizi beş çayının keyfini çıkaran gerçek bir İngiliz soylusu gibi hissetmek isterseniz en şık porselen takımınızla servis yapmanızı öneririz!
- Sunum tepsisi: Atıştırmalıklarımızı dizeceğimiz hoş bir tepsi de beş çayı sofrasından eksik olmamalı. Hatta işi daha da ilerletmek isterseniz, İngilizlerin asıl tercihi olan katlı kurabiyelikler de kullanabilirsiniz.
- Süt ve şeker: Misafirlerin çayı tam da kendi damak tatlarına göre ayarlayabilmeleri için beş çayında süt ve şeker, doğrudan masaya konuyor. Böylece herkes, çayına ikisinden de tam istediği kadar ekleyebiliyor.
- Kumaş peçete: İngilizlerin “napkin” dediği kumaş peçeteler de beş çayı servisine iyice zarafet katacaktır. Tabii siz bu kadar da detaylara takılmak istemezseniz bildiğimiz kağıt peçete de kolayca iş görür!
- Adım: Atıştırmalıkları sunmak
Beş çayında en az çayın kendisi kadar, çayın eşlikçileri de önemli. Bizi tamamen doyurmayacak, ancak ufaktan açlığımızı yatıştıracak veya aç değilsek de ağzımızı tatlandıracak bazı atıştırmalıklar mutlaka sofrada bulunmalı. İngilizler, aşağıdaki yiyecekleri tercih ediyor:
- Ufak sandviçler: Beş çayının yanında tuzlu olarak genelde “finger sandwiches” adı verilen küçük sandviçler tüketiliyor. Bu sandviçler, ufak ekmek dilimlerinin içine krem peynir, salatalık, yumurta salatası ve füme somon veya jambon konulmasıyla hazırlanıyor.
- Hamur işi: İngilizlerin beş çayında tüketmeyi en sevdiği şeylerden biri, “scone” adı verilen, ufak ekmeklere benzeyen bir çeşit kurabiye. Oldukça hafif bir tat profiline sahip olan bu hamur işi, genellikle üstüne biraz reçel eklenerek yeniyor.
- Tatlılar: Beş çayında tatlı olarak ise ufak ve tercihen tek seferde ağzımıza atabileceğimiz yiyecekler tercih ediliyor. Örneğin ekler, kuru pasta, makaron, bisküvi veya küçük kap kekler, bir beş çayı sofrasında kolayca yer alabilir.
Atıştırmalıklarınız ne kadar lezzetli olursa olsun doyuracak kadar tüketmemek gerektiğini tekrardan hatırlatalım. Sonuçta beş çayının amacı doymak değil!
Bunun yanı sıra, elbette masadaki yiyecekler aynen bu şekilde olacak diye bir koşul yok. Eğer isterseniz sağlıklı beslenme ile daha uyumlu bir atıştırmalık tabağı da hazırlayabilirsiniz.
- Adım: Çayın keyfini çıkarmak
Açıkçası belki de bir beş çayı sofrasında tüm bu saydıklarımızın hepsinden çok daha önemli olan şey, muhabbet. Hatırlarsınız ki beş çayının her şeyden önce bir deneyim olduğunu söylemiştik. Yani aslında yemek de çay da bahane, asıl istediğimiz şey misafirlerimizle birlikte sohbet edip hoş vakit geçirmek!
Çayı ve atıştırmalıkları hazırlayıp sofrayı kurmak, beş çayı deneyiminin yalnızca yarısı. Eğer masadaki herkes keyifle çayını yudumluyorsa, atıştırmalıkları afiyetle yiyip açlığını yatıştırıyorsa ve bir yandan da dostlarıyla vakit geçirirken kendini mutlu hissediyorsa oldukça başarılı bir beş çayı sofrası kurmuşuz demektir. Herkese afiyet olsun!
Beş çayı geleneği: Sıkça sorulan sorular
İşte böylece İngilizlerin beş çayı geleneğini yakından tanımış olduk. Şimdi de bu konu hakkında sıkça sorulan sorulardan bazılarını cevaplamaya geçelim.
Beş çayı ne anlama gelir?
Beş çayı, öğle ve akşam saatleri arasında çay eşliğinde hafif atıştırmalıkların tüketildiği bir İngiliz geleneğidir. Amacı, açlığı yatıştırmak ve misafirlerle çay eşliğinde keyifli vakit geçirmektir.
İngilizler 5 çayına ne diyor?
İngilizler, beş çayına “öğleden sonra çayı” anlamına gelen “afternoon tea” veya “beş çayı” teriminin İngilizcedeki karşılığı olan “5 o’clock tea” isimlerini veriyor.
Beş çayı ne zaman içilir?
Beş çayı, isminden de anlaşılabileceği gibi genelde akşam 5’te tüketilir. Ancak bu elbette bir zorunluluk değildir. Öğle ve akşam vakitleri arasında herhangi bir vakitte beş çayı içilebilir.
Beş çayı hangi ülkededir?
Beş çayı, bir İngiltere geleneğidir. Bunun yanı sıra eski Birleşik Krallık kolonileri olan Avustralya ve Hong Kong’da da bazen beş çayı içildiği olur.
Novakid’le tanışın!
Beş çayı, İngiliz kültürünün yalnızca bir parçası. Eğer bu kültürü iyice tanımak istiyorsak mutlaka İngilizce bilmemiz gerekiyor. Bunun en iyi yolu da dili yaşayarak öğrenmek. Novakid’de online İngilizce derslerimizde çocuklara İngilizceyi tam olarak bu düşünceye dayanarak öğretiyoruz. Eğer siz de çocuğunuzun en doğal haliyle İngilizce öğrenmesini isterseniz ücretsiz deneme dersinizi şimdi alın!
