Çocuklarda öfke nöbetleriyle başa çıkmak için neler yapılabilir?

Çocuğunuzun aniden yerlere yatıp tepinmesi, çığlıklar atması veya kendini yere atması aslında yukarıda da bahsettiğimiz üzere iletişim çabasından kaynaklanıyor. Öfke nöbetlerinin ana nedenlerini sıralayacak olursak:

• Duygularını ifade edememe, dil becerilerinin yetersizliği: 2-3 yaş arası çocuklar; hissettikleri öfke, hayal kırıklığı veya korkuyu kelimelere dökemez. Mesela oyuncağı elinden alındığında “Şu an üzgünüm çünkü onu istiyorum!” diyemez, bunun yerine ağlama krizi geçirir.
• Açlık, yorgunluk gibi fizyolojik ihtiyaçlar: Kan şekeri düşüklüğü veya uykusuzluk, çocuklarda öfke nöbetini tetikleyen en yaygın sebeplerden. Özellikle alışveriş merkezlerinde yaşanan krizlerin altında genellikle bu yatıyor. Çocuk açtır ama “Karnım acıktı” diyecek enerjisi bile yoktur…
• Özerklik mücadelesi: 2 yaş sendromuyla başlayan bu dönemde çocuk, kendi kararlarını vermek ister. Kıyafetini kendi seçmek, ne yiyeceğine karar vermek isteyebilir. Engelleyince ise öfke patlaması kaçınılmaz olur.
• Dikkat çekme isteği: Çocuklar, ebeveynlerin ilgisini çekmek için bilinçli olarak öfke nöbeti geçirebilirler. Mesela kardeşi doğan bir çocuk, anne-babasının ona da zaman ayırmasını sağlamak için bu yola başvurabilir.
• Model alma, çevreden öğrenme: Evde veya kreşte bağırarak isteğini yaptıran birini gören çocuk, bunu “normal” sanabilir. “Kardeşim ağlayınca istediğini alıyor, ben de yapmalıyım.” diye düşünebilir.
• Duyusal aşırı yüklenme: Kalabalık ortamlar, yüksek sesler veya farklı dokular (giysi etiketleri, yemekler vs) çocukları bunaltabilecek faktörler arasında. Otizm spektrumundaki çocuklar bu duruma daha hassas.

Çocuğunuzun öfke nöbetleri karşısında sakin kalmanızı ve etkili çözümler üretmenizi sağlayacak 21 yöntem sizinle:

1. Sakin kalın, duygusal şemsiye olun: Çocuğunuzun öfke nöbeti sırasında sizin sakinliğiniz, onun duygusal dalgalanmalarını düzenleyen bir şemsiye görevi görür. Derin nefes alarak kendi stres seviyenizi kontrol edin ve alçak, yumuşak bir ses tonuyla konuşun. “Bu çikolatayı şu an alamayacağımızı biliyorum, bu seni çok üzmüş olmalı.” gibi ifadelerle duygusunu yansıtın. Unutmayın ki siz ne kadar sakin kalırsanız, çocuğunuz da o kadar çabuk sakinleşecek.
2. Dikkat dağıtma yöntemini deneyin: Küçük çocukların dikkat sürelerinin kısa olması, öfke nöbetlerini yönetmek için bir avantaja dönüştürülebilir. Çocuğunuzun ilgisini aniden başka yöne çekmek için çevredeki ilginç detayları kullanabilirsiniz. “Aa, şu camdaki kuş tam da senin sevdiğin renkte!” veya “Acaba arabalarını sayabilir miyiz?” gibi yönlendirmelerle kriz anını yumuşatabilirsiniz. Bu yöntem, özellikle kalabalık alanlarda yaşanan nöbetler için altın değerinde.
3. Fizyolojik ihtiyaçları önceliklendirin: Öfke nöbetlerinin altında genellikle temel fizyolojik ihtiyaçlar yatıyor. Çocuğunuzun son yemek saati üzerinden 3-4 saat geçtiyse kan şekerindeki düşüş, hırçınlaşmasına neden olabilir. Çantanızda her zaman sağlıklı atıştırmalıklar (muz, badem, tam buğday kraker vb.) bulundurun. Uyku düzenini korumak da kritik önem taşıyor, öğle uykusunu atlayan bir çocuğun akşamüstü öfke nöbeti geçirme olasılığı çok daha yüksek.
4. Önceden haber verin: Çocuklar ani geçişlerden hoşlanmaz. Parktan ayrılırken “Son 5 dakika.” uyarısı yapmak veya misafirliğe gitmeden önce “1 saat sonra eve döneceğiz.” demek, çocuğunuzun zihinsel olarak hazırlanmasına yardımcı olacak. Bu yöntem özellikle 2-5 yaş arası çocuklarda epey iş görüyor.
5. Seçim hakkı tanıyın: Özerklik ihtiyacını karşılamak için gün içinde küçük seçimler sunun. “Bugün kırmızı tişörtünü mü, mavisini mi giymek istersin?” veya “Elma mı yoksa muz mu yemek istersin?” gibi basit tercihler, çocuğunuzun kontrol duygusunu besleyecek. Ancak seçenekleri sınırlı tutun. “Hangi kazağını giymek istersin?” yerine “Mavi kazağını mı, yeşilini mi giymek istersin?” diye sormak daha makul olabilir.
6. Güvenli alan yaratın: Öfke nöbeti sırasında çocuğunuzun sakinleşebileceği bir köşe yaratın. Yumuşak yastıklar, sevdiği bir battaniye veya sakinleştirici oyuncaklar yerleştirebilirsiniz. “Haydi biraz burada oturalım” diyerek bu alanı pozitif bir şekilde tanıtın. Özellikle duyusal hassasiyeti olan çocuklar için böyle bir alan hayat kurtarıcı.
7. Duyguları adlandırın: Çocuğunuzun yaşadığı duyguyu tanımlayarak empati kurun. “Oyuncak almadığım için çok kızgınsın.” veya “Arkadaşın oyuncağını alınca çok üzüldün.” gibi cümleler kurabilirsiniz. Bu yaklaşım uzun vadede, miniklerin duygularını daha sağlıklı ifade etmesine yardımcı olacak.
8. Model olun: Sizin öfkenizi nasıl yönettiğiniz, çocuğunuz için en güçlü öğrenme aracı. Sinirlendiğinizde “Şu an biraz kızgınım, derin nefes alıyorum.” gibi ifadeler kullanın. Sonuçta çocuklar, ebeveynlerinin davranışlarını adım adım taklit eder. Bu nedenle sizin sakin kalma becerileriniz onun için bir rehber niteliğinde diyebiliriz.
9. Tutarlı sınırlar koyun: Çocuğunuz markette ağlayıp bir şeyler istediğinde pes ederseniz, bu davranışı pekiştirmiş olursunuz. “Hayır.” dediğiniz şeylerde kararlı olun ama bunu sevgiyle yapın. “Bunu alamayacağımızı biliyorum, bu seni üzüyor.” diyerek duygusunu kabul etmenizin yanı sıra sınırınızı koruyun.
10. Fiziksel aktiviteyi teşvik edin: Öfke, bir enerji patlamasıdır. Çocuğunuzun bu enerjiyi atması için “Haydi şimdi zıplayalım!” veya “Yastık savaşı yapalım mı?” gibi yönlendirmeler yapmayı deneyebilirsiniz. Açık havada koşmak, top oynamak gibi aktiviteler de stres hormonlarını azaltmada etkili.
11. Mizah kullanın: Uygun durumlarda mizahla gerilimi azaltmayı deneyebilirsiniz. “Ay ay ay, bu kadar büyük bir öfke nerede saklanıyordu?” gibi tatlı cümleler kurabilirsiniz fakat çocuğunuzun duygularını küçümsemeden, sadece ortamı hafifletmek için bu yöntemi kullanmaya mutlaka dikkat edin.
12. Önleyici stratejiler geliştirin: Çocuğunuzun öfke nöbetlerini tetikleyen durumları not alın. Uykusuzken mi daha huysuz oluyor? Kalabalık ortamlarda mı zorlanıyor? Bu tetikleyicileri önceden fark edip önlem alabilirsiniz.
13. Görsel planlayıcılar kullanın: Özellikle küçük çocuklar için günlük rutinleri resimlerle gösterebilirsiniz. “Şimdi oyun zamanı, sonra yemek yiyeceğiz.” gibi görsel hatırlatıcılar belirsizliği azaltarak öfke nöbetlerini önlemede etkili olabiliyor.
14. Dokunsal rahatlatıcılar deneyin: Bazı çocuklar; stres topu, tüylü oyuncak veya ağırlıklı battaniye gibi dokunsal uyaranlarla sakinleşebiliyor. Çocuğunuzun hangi dokulara iyi tepki verdiğini gözlemleyerek bunlara yönlendirebilirsiniz.
15. Nefes egzersizleri öğretin: “Haydi balon gibi şişirelim.” diyerek derin nefes almayı oyunlaştırın. 4 yaş ve üzeri çocuklara basit nefes teknikleri öğretebilirsiniz.
16. Olumlu pekiştirme kullanın: Sakin kaldığı anları fark edip övün. “Bugün istediğin oyuncağı alamadın ama sakinliğini çok güzel korudun.” gibi geri bildirimler olumlu davranışı pekiştirir.
17. Zaman aşımı uygulayın: Unutmayın, bu ceza değil, bir sakinleşme süresi. “Şimdi burada 5 dakika oturalım, sonra konuşalım.” diyerek her ikinizin de sakinleşmesi için zaman tanıyın.
18. Duyusal diyet uygulayın: Aşırı uyarılmış çocuklar için sessiz bir oda, loş ışık veya hafif müzik gibi sakinleştirici ortamlar hazırlamak faydalı olabilir.
19. Sosyal hikâyeler anlatın: “Kızgın bebek” gibi karakterler üzerinden öfkeyle başa çıkma yollarını anlatan hikâyeler oluşturmayı deneyebilirsiniz. Bu yöntem özellikle okul öncesi çocuklarda daha etkili.
20. Duygu çarkı kullanın: Çocuğunuzun duygularını resimlerle ifade etmesini sağlayan bir “duygu çarkı” yapın. Bu, özellikle dil becerisi gelişmekte olan çocuklar için çok faydalı.
21. Profesyonel destek alın: En önemli olanı, en sona bıraktık. Öfke nöbetleri 6 yaşından sonra şiddetlenerek devam ediyorsa, günde 5-6 kez tekrarlanıyorsa veya çocuğun kendine/başkalarına zarar verme boyutuna ulaşıyorsa mutlaka bir çocuk psikoloğuna danışarak profesyonel destek almalısınız.

İşte saydığımız tüm bu teknikler, çocuklarda öfke nöbetlerinin azalmasına yardımcı olacak ancak belirtelim, hepsini aynı anda uygulamaya çalışmayın. Çocuğunuzun kişiliğine ve ihtiyaçlarına göre 2-3 tanesini seçip tutarlı şekilde uygulayın. Zamanla hangi yöntemlerin işe yaradığını zaten göreceksiniz.

İşte öfke nöbeti ve kontrolü hakkında sıkça sorulan sorular ve cevapları!

Öfke nöbeti geçiren çocuğa nasıl davranılmalı?

Sakin kalmak ve çocuğunuzun güvende olduğunu hissettirmek önemli. “Çok kızgınsın, anlıyorum.” gibi cümlelerle duygularını adlandırarak empati kurun ve dikkatini oyun veya ilgisini çeken bir şeyle dağıtın.

Öfke nöbetine ne iyi gelir?

Öncelikle sakin kalarak karşı tarafa güven verin ve duygusunu anladığınızı gösterin. Dikkatini başka yöne çekmek veya derin nefes alma, kısa yürüyüş gibi fiziksel aktivite öfkenin şiddetini azaltır. Temel ihtiyaçları (yorgunluk, açlık vb.) kontrol edip, net ve tutarlı sınırlar koyarak süreci yönetin.

Novakid, çocuklara ve ebeveynlere faydalı konular hakkında içerikler sunarken uzman eğitmenler tarafından online İngilizce eğitimi de veriyor! Novakid’in ilk deneme dersini çocuğunuz için ücretsiz alıp İngilizceyi interaktif ve eğlenceli bir şekilde yaşayarak öğrenmesini sağlayabilirsiniz!