7 min Disiplin nedir, disiplinli çocuk nasıl yetiştirilir? İşte geçmişten günümüze değişen disiplin anlayışı!
Disiplin, hepimizin bildiği üzere çocuk yetiştirme sürecinde çok önemli bir rol oynuyor. Ancak disiplin kavramı ve yaklaşımı, son yıllarda büyük bir değişime uğradı. Artık ebeveynler disiplinli çocuk yetiştirmek için eski anlayışla değil, pedagojinin sunduğu yeni bilgilerin ışığında hareket etmeli.
Bu yazımızda disiplinin kavramının zaman içinde nasıl değiştiğini ve disiplinli bir çocuğun nasıl yetiştirilebileceğini ele alacağız. Çocuk yetiştirirken nasıl bir denge kurulması gerektiğine dair ipuçları ve stratejiler sunacağız. Peki nedir ebeveynlerin disiplinli çocuk büyütmek için yapması gerekenler? Ebeveynler bunu yaparken nelere dikkat etmelidir?
Disiplin nedir?
Ebeveynlikte disiplin anlayışı, “Disiplin ne demek?” sorusunun cevabı özellikle son 20-30 yılda çok değişti. Daha önce genellikle cezalandırmaya dayalı olan bu kavram, artık pozitif bir bakış açısıyla değerlendiriliyor. Bu pozitif bakış açısından kastımız ise çocukların bir şeyi yapmaktan cezalandırmayla uzaklaştırmaları değil, bir şeyi yapmaya ödüllendirmeyle teşvik edilmeleri.
Klinik psikolog Gülizar Şehitoğlu, bu bağlamda günümüzün disiplin kavramını aşağıdaki şekilde tanımlıyor:
“Çocuğa, uygun davranışları negatif güçlendirme veya cezalandırma yoluyla değil, ödüllendirme ve saygılı iletişim yoluyla öğretmeye odaklanan ebeveynlik ve disiplin anlayışı.”
Gülizar Şehitoğlu’na göre bu anlayışın ardında yatan sebep ise oldukça önemli. Öyle ki günümüzde çocukların en iyi şekilde öğrenebilmeleri için onları karşı saygılı davranılması ve fırsatlar sunulması gerektiğini düşünüyoruz. Kendi seçimlerini yapabilmeleri, seçimlerinin doğal sonuçlarını deneyimlemeleri oldukça önemli, böylece çocuklar daha iyi bir şekilde öğrenebiliyorlar.
Bu anlayış az önce de belirttiğimiz gibi 20-30 yıl önceki disiplin anlayışıyla biraz zıt düşüyor. Çünkü hatırlayabileceğiniz üzere şimdiki ebeveynlerin çocuk olduğu zamanlarda disiplin anlayışı genellikle baskıya, insanları tek bir kalıba sokmaya, bazı durumlarda ise duyguları bile bastırmaya dayalıydı.
Fakat böyle bir çocuk yetiştirme yöntemi maalesef kötü sonuçlara yol açıyor. Gülizar Şehitoğlu, bu disiplin anlayışının yetişkinlik döneminde anksiyete bozukluğu ve obsesif kompulsif bozukluğa sebep olabileceğini belirtiyor. Çocukluk döneminde duyguları rahat, güvenli bir şekilde ifade edebilmek çocuklar için çok önemli.
Kısacası pozitif disiplinin önemi günümüzde daha iyi anlaşılır duruma geldi.
Mutlu çocuk yetiştirmek için nelere dikkat etmeli?
Gülizar Şehitoğlu, disipline önem verirken anı yaşayamayan, spontane planlar yapamayacak hâle gelen ebeveynler için de ayrı bir parantez açıyor. Bir çocuğun sabah uyandıktan akşama kadar yapacağı her şeyin saniyesine kadar planlı olması, çocuğun ebeveyniyle olan etkileşimini minimuma indiriyor ve eğlenceyi de bitiriyor.
Bu sebeple çocuğunuzu yetiştirirken disiplin konusunda böyle bir hataya düşmemenizi öneririz. Onla iletişim içerisinde olmanız, hayatınızı paylaşabilmeniz, birlikte mutlu anılar biriktirebilmeniz ve eğlenmeniz çocuğunuzun gelişimi için çok önemli.
Çocuğa öz disiplin kazandırma yolları nelerdir?
Disiplinin son yıllarda cezalandırma anlayışından pozitif pekiştirme yöntemine doğru kaydığını biliyoruz, evet. Fakat bu, işin teorik kısmını oluşturuyor. Peki ebeveynler olarak bu anlayışı hayata nasıl geçirebilirsiniz, uygulayabileceğiniz yöntemler nelerdir? Bir çocuğun disiplin eğitimi nasıl olmalıdır? Nasıl disiplinli olunur?
Gelin Gülizar Şehitoğlu’nun bu konudaki yorumlarına detaylı bir göz atalım.
Çocuğunuzu problem çözmeye teşvik edin
Diyelim ki çocuğunuzu yaramazlık yaparken, yapmaması gereken bir şeyi yaparken gördünüz. Bu durumda öncelikle durup çocuğun neden böyle yaptığını, bunu yapmaktaki motivasyonunu anlamalısınız. Çocuğunuzun içinde yatan amacı öğrenerek onla bu konuda konuşmanız, onun fikirlerini de sakince dinlemeniz çok önemli – bu fikirlere hiç katılmasanız bile ?
Onunla açık bir şekilde konuşun, iletişim kurun
Sonuçta her birey farklıdır, çocuğumuz olsa bile tamamen farklı fikirlere sahip olabiliriz. Bu sebeple çocuğunuzu dinledikten sonra kendi beklentilerinizi net bir şekilde çocuğunuza açıklamalısınız. Hangi davranışlarda bulunması gerektiğini, bulunmazsa nasıl sonuçlarla karşılaşabileceğini ona söylemelisiniz.
Ona seçenekler sunun, eylemlerinin sonuçlarını deneyimlesin
Sonrasında ise çocuğunuza bu davranışta bulunmaması için bazı seçenekler sunmalısınız. Örneğin çocuğunuzla parka gideceksiniz fakat çocuğunuz ödevini henüz bitirmedi, çok da bitirmek istemiyor gibi görünüyor. Bu durumda ona ödevini yapmazsa parka gitmeyeceğinizi söyleyebilirsiniz.
Merak etmeyin, bu her ne kadar bir “ceza” gibi görünse de aslında tamamen çocuğun hareketlerinin doğal bir sonucu. Çocuk bu örnekte dışarıdan gelen bir güçle cezalandırılmıyor, sadece yapması gereken şeyi yapmadığı için elde ettiği sonuçla karşılaşıyor. Bu deneyim yöntemi, öğrenmek için oldukça etkili.
Ödüllendirme yöntemini kullanın
Öz disiplinli, doğru davranışlarda bulunan bir çocuk yetiştirmek için cezalandırma yönteminden ziyade pozitif pekiştirmeyi, yani ödüllendirme yöntemini kullanarak onu doğru davranışlara yönlendirebilirsiniz. Gülizar Şehitoğlu, çocuğun istenen davranışı tekrar tekrar sergileyebilmesi için bu yöntemin etkili olduğunun altını çiziyor.
İsterseniz ödüllendirme yöntemine aşina olmayanlar için küçük bir anlatım da yapalım. Diyelim ki çocuğunuza okuma alışkanlığı edindirmek istiyorsunuz. Bunun için onu bir hafta boyunca her akşam kitap okursa ödüllendirebilirsiniz. Örneğin bu hedefe ulaşırsa çocuğunuza ekstra oyun zamanı tanıyabilirsiniz.
İşin içine eğlence katın
Çocuklar için oyun oynamanın ne kadar önemli olduğunu, çocuk eğitiminde de bu sebeple oyunlaştırmanın ne kadar etkili bir yöntem olduğunu biliyoruz. Oyunlaştırma akademik anlamda başarılı olmasının yanında çocuğun kişisel eğitiminde de kullanabileceğiniz bir yöntem.
Çocuğu ödüllendirme yönteminizi biraz daha oyun hâline getirerek, işin içine görsellik de katarak çocuğu istenen davranışı yapmaya teşvik edebilirsiniz. Diyelim ki çocuğunuzun her akşam kitap okuyup okumadığını kontrol ediyorsunuz. Bunu takip etmek için çocuğunuzla birlikte yaptığınız eğlenceli bir çizelgeyi kullanabilirsiniz.
Bu konuda işi ilgi çekici kılmak biraz da sizin yaratıcılığınıza kalıyor. Uygulamak istediğiniz yöntem ne olursa olsun, çocuğun ilgisini çeken materyaller kullanmayı unutmayın. Örnek olarak çocuğunuz futboldan hoşlanıyorsa futbol temalı görseller veya oyunlar üretebilirsiniz.
Davranışlarınızla örnek olun
Çocuğunuzun öz disiplinli olup doğru davranışlarda bulunmasını, kendine faydalı alışkanlıklar edinmesini istiyorsanız bu alışkanlığı edinirken onunla birlikte olmanız çok önemli. Çocuğunuza “Her akşam kitap oku” demeniz yetmez, ebeveyn olarak onun yanında olup onla birlikte bir şeyler okuyarak daha etkili bir örnek sunabilirsiniz.
Bu örneğin önemi, günümüzde disipline olan bakış açısında çok daha iyi anlaşılıyor. Çünkü geçmişte genellikle çocuğa bir emir verilirdi ve çocuk kendi başına bırakılır, bu emri yerine getirmesi istenirdi. Ebeveyn, çocuğa kitap okumasını söylerdi ve sonrasında onu odasında bırakıp kitap okumasını beklerdi.
Fakat şimdi bu yaklaşımın pedagojik olarak uygun olmadığını, çocuğun öz disiplinli olmasına katkıda bulunmadığını biliyoruz. Bu sebeple çocuğunuza alışkanlık edindirirken sadece sözlerinizle değil, daha da önemlisi davranışlarınızla örnek olun.
Bunun ardında yatan sebep ise çocukların korteksinin rutin oluşturmak, plan yapmak için yeterince gelişmemiş olması. Çocuklar odalarını temizleyebilir, ödevlerini yapabilir fakat bunlar hâliyle istediğimiz kadar iyi olmaz. Tabii ki çocuklar mükemmel olmak zorunda değildir, fakat en azından anı paylaşabilmek için birlikte olacakları birine ihtiyaç duyarlar.
Kendi yapmadığınız şeyi çocuğunuzdan beklemeyin
Davranışlarınızla örnek olmakla ilgili bir diğer konu da kendiniz yapmadığınız bir şeyi çocuğunuzdan istemek. Diyelim ki çocuğunuzu sigara içerken yakaladınız ve bu durum sizi doğal olarak çok üzdü.
Psikolog Gülizar Şehitoğlu, böyle bir hikâyeyle kendisine gelen ebeveynlere ilk olarak kendilerinin sigara içip içmediğini sorduğunu belirtiyor. Çünkü yapılan araştırmalara göre çocuğun sigara içen ebeveyn sayısı arttıkça kendisinin sigara içme olasılığı da artıyor.
Şehitoğlu, bununla birlikte sigara içen ebeveynlerin çocuklarına yaptığı “Sigara içme” uyarılarının da hiçbir işe yaramayacağına dikkat çekiyor. Sonuçta çocuklar ebeveynlerinin söylediğini değil, yaptığını yapmaya eğilimli oluyorlar.
Bu durum sadece sigara için geçerli değil. Çocuğunuzu uzak tutmak istediğiniz her türlü kötü alışkanlık için aynı mantığı uygulayabilirsiniz. Siz de bunu göz önünde bulundurarak çocuğunuza davranışlarınızla örnek olmayı unutmayın.
Novakid’le tanışın!
Eğer içeriğimizden faydalandıysanız çocuk gelişimi ve İngilizce eğitimiyle ilgili bilgiler verdiğimiz blog kategorimize göz atmayı unutmayın. Çocuğunuz için İngilizce kursu arıyorsanız da uzman eğitmenlerimizle çocuklara İngilizce dersi verdiğimiz Novakid’deki programlarımıza bir bakın – ilk deneme dersi tamamen ücretsiz!
