7 min Ana dil edinimi, birçok çocuğun zahmetsizce tamamladığı bir süreçtir. Bebekler, etrafındaki yetişkinler dili kullandıkça onları gözlemler ve genelde özel bir çaba sarf etmeye gerek kalmadan ana dillerini çözerler.
Bebeklerin ana dil edinimi, belli aşamalardan geçerek ilerler. Bebekler, bu aşamalar boyunca dil becerilerini geliştirerek en sonunda yetişkinlerle iletişim kurabilecek kadar iyi hâle gelirler. Çocuğunun konuştuğunu duymak bir ebeveyn için en tatlı hislerden biri olabilir, fakat bu durum her zaman o kadar zahmetsiz gerçekleşmez.
Peki bebekler ne zaman konuşmaya başlar? Dil bağlamında gelişim geriliği nedir? Geç konuşma nedenleri nelerdir? Çocuklar neden geç konuşur?
Dilerseniz gelin dil gecikmesinin ne olduğundan, sebeplerinden, dil gecikmesine karşı neler yapabileceğimizden bahsedelim.
Dil gecikmesi nedir?
Çocukların dil yeteneklerinin yaşıtlarından daha yavaş bir şekilde gelişmesine neden olan duruma dil gecikmesi adı verilir.
Dil gecikmesi, kendisinden biraz daha farklı olan konuşma gecikmesiyle karıştırılmamalıdır. Dil gecikmesi, anlamlı bir şekilde bilgi alışverişini sağlayan bütün sistemlerde (sözlü, sözsüz ve yazılı) bir sorun yaratırken konuşma gelişmesi sadece cümle kurma ve konuşmada yaşanır.
Daha basit bir şekilde belirtmek gerekirse dil gecikmesi yaşayan çocuklar günlük hayatta insanları anlamakta ve kendilerini anlatmakta genel olarak sorun yaşar. Konuşma gecikmesi yaşayan çocuklar ise cümleleri rahatlıkla anlayabilir fakat konuşma konusunda eksik kalır.
Dil gecikmesinin ve gecikmiş konuşmanın nedenleri nelerdir?
Dil ve konuşma gecikmesinin ardında hem tıbbi hem de çevresel nedenler bulunabilir. Peki tam olarak çocuklar neden geç konuşur?
Tıbbi sebepler arasında işitme kaybı, zihinsel problemler (örneğin disleksi veya diğer öğrenme bozukluklukları gibi), otizm, fiziksel konuşma problemleri veya seçici konuşmazlık gösterilebilir. Erken doğum, düşük doğum kütlesi ve doğum asfiksi de muhtemel tıbbi sebepler arasında gösterilebilir.
Dil gecikmesine sebep olan çevresel faktörler ise genelde aileyle ilgilidir. Bunlar arasında ailenin eğitim seviyesi, önceki konuşma veya dil problemleri, ailenin büyüklüğü de bulunabilir. Bazı araştırmacılar, aile içi çatışmaları da dil ve konuşma gecikmesinin muhtemelen nedenleri arasında göstermektedir.
Yeterince konuşmaya maruz kalmamak, serebral palsi gibi nörolojik problemler de dil veya konuşma gecikmesinin ardında yatan problemler arasında bulunabilir.
Geç konuşma nedenlerinin bazıları bunlardı, peki çift dillilik bunda bir rol oynayabilir mi?
Çift dillilik dil gecikmesine sebep olur mu?
Birçok ebeveyn, çocuğunu iki dille yetiştirmenin dil gelişiminde problemler yaşatacağını düşünmektedir. Bu sebeple çocuğuna ana dilini yeterince iyi öğretmek için ikinci bir dili denklemin içine katmayanların sayısı oldukça fazla.
Fakat bu yaklaşım doğru değil. İki dille büyümek çocuğun kafasını karıştırmaz, dil gelişiminde önemli bir engel yaratmaz.
Çocukların hâlihazırda ilk dillerinde öğrendikleri kadar kelimeyi ikinci dillerinde öğrenmesi biraz daha fazla zaman alabilir, fakat çift dillilik dil yeteneğinde bir önemli dezavantaj yaratmaz.
Çift dilliliğin ana dil ediniminde bir dezavantaj yaratmadığı, birçok çalışmayla kanıtlanmış bir durumdur. Bununla birlikte çift dilli çocuklar, birçok farklı bilişsel testte tek dilli çocuklardan daha iyi performans göstermiştir.
İki dil konuşan çocuklar dil yeteneklerini iki dil arasında paylaşarak daha iyi okuma ve konuşma becerilerine sahip olabilirler.
Çift dilli çocukların dilleri karıştırarak konuştuğu (Code-mixing) geçici bir dönem olabilir, fakat bu durum tamamen normal ve geçicidir – iki dille büyüyen bütün çocuklarda görülebilir.
Kısacası çift dilliliğin ana dil edinimini kötü yönde etkilediğine dair fikirlere karşı endişelenmek biraz yersiz. Tam aksine, çift dilli büyümenin çocuğun bilişsel ve dilsel kapasitesini daha iyi etkileyebileceği de gösterilmiştir. Bu yüzden erken yaşta çocuklar için İngilizce öğrenmek zarar değil, yarar sağlayacaktır.
Hiperaktivite ve geç konuşma bağlantılı mıdır?
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu, çocukların odaklanma becerisini kötü etkilediği için gelen dil girdilerini düzgünce dinleyebilmelerini engeller. Hiperaktif çocuklar bununla birlikte yönerge takibinde ve dil kullanımını gerektiren faaliyetlerde zorluklar yaşayacağı için dil gelişiminde zorluklar yaşayabilirler.
Bu sebeple hiperaktif çocukların dil gecikmesinden etkilenme oranı ortalamaya göre daha fazladır. Bir çalışma DEHB tanısı olan çocuklarının ⅔’ünün dil veya konuşma bozukluğuna sahip olduğunu gösterirken diğerleri bu oranın %90’a kadar çıkabildiğini iddia ediyor.
Kısacası bu konuyla ilgili söylenebilecek kesin bir oran olmasa da hiperaktif çocukların dil gelişminin genel anlamda daha geç olduğunu söyleyebiliriz.
Fakat bu durum her hiperaktif çocuğun geç konuşacağını, her geç konuşan çocuğun da hiperaktif olduğunu göstermez. Sağlıklı bir tanı için bir pediatri uzmanıyla veya psikologla görüşmeniz daha iyi bir seçenek olacaktır.
Yazımızın devamından faydalanarak çocuğunuzu hangi durumlarda dil gecikmesi şüphesiyle bir uzmana götürmeniz gerektiği konusunda bilgilenebilirsiniz.
Bebekler ne zaman konuşur?
Bebekler, dil öğrenimini birkaç farklı aşamayla tamamlar. Konuşma yetenekleri zaman içerisinde gelişen çocuklar, yaklaşık 3-4 yaşlarında tam olarak rahat iletişim kurabilecek hâle gelirler. Dil öğrenimi, sanıldığı üzere doğumdan sonra değil, henüz anne karnındayken başlar. Bu aşamaya kadar ise aşağı yukarı şu evreler bulunur:
6 ay
Çocuk altı aylıkken hecelemeye başlar, ba-ba, ma-ma, da-da gibi kelimeler çıkarabilir.
1 yaş
Çocuklar, ilk yaşına geldiklerinde genellikle ilk kelimelerini söylemiş olurlar. Bu aşamada bebeklerin konuşma yeteneğinden çok anlama yeteneği gelişmiştir.
2 yaş
Bebekler, 18-24 ay arasında hızlı ve etkili bir dil edinimi dönemi geçirerek 2-3 kelimeyi birleştirip basit cümleler kurmaya başlayabilirler. Bu aşamada çocuğunuzun söylediklerinin aşağı yukarı yarısını anlamaya başlayabilirsiniz.
3 yaş
Üç yaşından itibaren kelime hazinesini oldukça geliştirmiş olan bebekler, öğrendikleri kelimeleri birbiriyle daha rahat bir şekilde birleştirebilir ve yetişkinleri çok daha rahat bir şekilde anlayabilir. Üç yaşındaki bir çocuğun söyledikleri yetişkinler için %75 oranında anlaşılabilir.
4 yaş
Dört yaşına gelmiş bir çocukla ise rahatlıkla iletişim kurmaya başlamanız beklenir.
Her çocuk aynı olmadığı için tamamen aynı süreci yaşamayı beklemeyin. Kısacası “Çocuklar kaç yaşında konuşurlar?” sorusunun cevabı konuşma tanımınıza ve çocuğun gelişim sürecine göre değişiyor, fakat son aşama genelde 3-4 yaşlarında tamamlanıyor.
Yine de dil gecikmesinden şüpheleniyorsanız dikkat etmeniz gereken bazı unsurlar var.
Dil gecikmesi nasıl anlaşılır?
Dil gecikmesini anlayabilmek için genelde çocuğun üç yaşına kadar gelmesi beklenir, çünkü her bebek farklı hızlarda gelişebilir. Erken gelişimde değerlendirmeler yapmak içinse aşağıdaki alanlara dikkat edilmelidir:
- Motor yetenekleri (Çocuğun yüz ifadeleri, hareket etme şekli)
- Bilişsel yetenekler (Hafıza ve dikkat süresi)
- Sanatsal – estetik gelişim (Şarkılara, resimlere, hikâyelere olan ilgi)
Çocuğunuzun gelişimini takip ederken bu üç ana başlığa önem vermelisiniz. Eğer bu bağlamda bebeklerde gelişim geriliğinin takibini yapmak istiyorsanız dil gecikmesi özelinde aşağıdaki unsurları değerlendirmelisiniz. Eğer çocuğunuz;
12 aylıkken,
- Çağrıldığında bakmıyorsa, seslere tepki vermiyorsa
- El sallamak veya parmakla göstermek gibi jestler kullanmıyorsa
2 yaşındayken,
- Ses kullanmak yerine jestleri daha çok tercih ediyorsa
- İki kelimeyi birleştiremiyorsa, dili anlık bir şekilde kullanamıyorsa
- “Dur”, “Yapma” gibi basit komutları uygulamıyorsa
3 yaşındayken,
- Cümleler kurmak yerine kalıplar kullanıyorsa
- Resim çizmekten, kitaplara bakmaktan hoşlanmıyorsa
- Çok kekeliyorsa veya sesleri uzatıyorsa
bir uzmanla görüşmeyi düşünebilirsiniz.
Dilde gelişim geriliği düzelir mi? Nasıl?
Dil gecikmesinin üstesinden gelebilmek için uygulanabilecek pek çok yöntem var. Bunlar arasında çocuğun dil edinimini iyi yönde etkileyebilecek, ebeveynlerin kontrolünde olan unsurlar bulunuyor.
Peki çocuğu geç konuşan anneler, babalar ne yapmalı? Geç konuşan çocuğa ne yapılmalı?
Dil gelişiminin özünde çocuğun ebeveynleriyle kurduğu iletişim yatar. Bu yüzden ebeveynler bebekle ne kadar iyi ve sık iletişim kurarsa dil gelişimini o kadar iyi destekler. Bu bağlamda yapabileceğiniz bazı şeyler ise şu şekilde:
- Bol tekrar yapın
Çocukların dili daha iyi anlaması ve kendine güvenerek kullanabilmesi için kelimeleri bol bol duyması lazım. Dolayısıyla söylediklerinizi tekrar etmenizi öneririz.
- Çocuklarınızın söylediklerini geliştirin
Çocuğunuzun söylediği şeyleri daha gelişmiş, düzgün bir şekilde tekrarlayıp ona söylerseniz çocuğunuz doğal bir şekilde geri bildirim alabilir. Bu yöntem, yabancı dil eğitiminde de sıklıkla kullanılır.
- Cevap vermesi için ona zaman tanıyın
Konuşma esnasında çocuğunuzun söyleyeceklerini bir araya getirebilmesi için ona biraz zaman tanıyın. Bu sayede daha iyi odaklanarak daha düzgün bir şekilde konuşabilecektir.
- Komik davranın
Çocuğunuzla diyalog halindeyken birlikte şapşalca sesler yapmak, vücudunuzu hareket ettirmek çocuğunuzun üzerinden baskıyı alarak daha rahat konuşmasını sağlayabilir.
- Birlikte kitap okuyun
Çocuğunuzla birlikte kitap okuyup ona sevdiği kısımları sorun, ilgilendiği yerleri anlamaya çalışın.
- Oyunlardan faydalanın
Oyunlaştırma, çocukların eğitiminde kullanabileceğiniz en iyi yöntemlerden biri. Bu bağlamda çocukların dil gelişimini iyi etkileyebilecek kelime oyunları, hikâye üretme oyunları, soru-cevap oyunları gibi faaliyetler işinize çok yarayacaktır.
- Bir uzmandan yardım alın
Eğer erken aşamada kendi çabalarınız yeterli olmuyorsa bu problemi çözmek için bir profesyonelden yardım alma vakti geldi demektir. Bu aşamada bir konuşma terapistinden veya bir pediatri uzmanından yardım alarak sorunu çözmeye çalışabilirsiniz.
Novakid’le tanışın!
Online İngilizce konuşma kursu Novakid’de çocuklara öğrenci merkezli, eğlenceli derslerle İngilizce öğretiyoruz. Yabancı dil eğitimini geleneksel yaklaşımdan çıkarak zevkli bir hâle getirip öğrencilere dil öğrenirken keyifli bir deneyim sunmayı hedefliyoruz.
Eğer içeriğimiz faydalı olduysa ve Novakid’i denemek istiyorsanız ücretsiz deneme dersinizi hemen alın ve bizlerle tanışın!
