Çocuklarda uyku sorununun sebepleri nelerdir, ne yapmalı?

Bugün, uykunun hayatımızda oynadığı büyük rolü hatırlamak için kutladığımız Dünya Uyku Günü. İnsanlara iyi uyku alışkanlıkları edindirmek ve uykunun önemini anlatmak için her yıl düzenlenen Dünya Uyku Günü, 21 Mart’tan önceki cuma günlerinde kutlanır. 

Dünya Uyku Günü, ilk olarak 2008 yılında, dünya çapında uykunun önemine vurgu yapan bir bir kâr amacı gütmeyen organizasyon olan Dünya Uyku Topluluğu tarafından organize edilmiştir. Bu etkinlik, şimdi ise 70’ten fazla ülkede düzenleniyor olup uyku kalitesini etkileyen stres, beslenme, fiziksel aktivite, çocuklarda uyku bozuklukları gibi durumlara dikkat çekmektedir.

Dünya Uyku Günü, birçok kişiye yeterince iyi uyuyabilmenin faydalarını anlatabilmek için son derece önemli bir fırsat olarak karşımıza çıkar. Bu faydaların arasında daha az stres, hafıza ve odak gelişimi, kronik hastalıklarda azalma gibi sonuçlar bulunmaktadır. 

Etkinlik, aynı zamanda uykudan yoksunluğun yol açtığı kötü sonuçlar ve uyku bozuklukları konusunda da farkındalık yaratmayı hedefler. Bunlar arasında ise insomnia, uyku apnesi, huzursuz bacak sendromu gibi bozukluklar bulunur. Dünya Uyku Günü, hayat kalitesi bu bozukluklar yüzünden düşen bireyleri uyku konusunda yardım almaya teşvik eder.

Dünya Uyku Günü eş başkanı Lourdes DelRosso, uykunun önemiyle ilgili aşağıdaki ifadeleri kullanıyor: 

“İnsanlar uykuya tıpkı spor yapmak gibi diğer sağlıklı davranışlara baktıkları gözle bakmalılar – üzerinde düşünmeli ve uygun durumlarda daha iyi hâle getirmeliler. Böylece daha iyi hissedebilirler ve zaman içerisinde daha sağlıklı kalabilirler.”

Uyku sadece çocuklar için değil, bütün insanlar için vazgeçilmezdir. Fakat gelişim döneminde olan çocuklar için uyku ayrı bir önem taşır. Uykunun çocukların hayatındaki önemini gösterdiği noktalardan bazıları ise aşağıdaki şekilde:

• Fiziksel büyüme ve gelişim
• Beyin gelişimi
• Duygu regülasyonu
• Genel sağlık risklerinde azalma
• Davranış ve ruh hâli

Birçok ebeveynin karşı karşıya olduğu, yaygın bir problemden bahsedelim: Çocuklarda uyku problemi.

2014’te yapılan bir araştırma, çocukların %50’ye kadarlık bir kısmının uyku problemleri yaşadığını öne sürüyor. Bu durum, çözülmediğinde birçok farklı olumsuz sonuca yol açmakta.

• Gün içinde uykulu olma durumu
• Kötü etkilenen akademik performans
• Davranışsal problemler
• Öğrenmede zorluk
• Bilişsel ve fiziksel gelişimde yaşanan problemler

Bu sonuçlarla karşı karşıya kalmamak için çocuğunuzun iyi bir uyku çektiğinden emin olmalısınız. Peki çocuğunuz uykuya dalamıyorsa bu neye işaret eder? Çocuklarda uyku sorunu nasıl çözülür?

Nörolog Olga Shemyatovskaya, çocuklarda uykuya dalamama probleminin altında genelde aşağıdaki sebeplerin yattığını söylüyor. Eğer çocuğunuz 20-30 dakika içerisinde uyuyamıyorsa bu muhtemel nedenlere göz atabilirsiniz.

• Çocuğun yeterince yorulmaması

İyi bir uyku çekebilmek için kolayca uykuya dalabilmek lazım, kolayca uykuya dalabilmek içinse gün içerisinde yeterince enerji harcamak. Eğer çocuğunuz gün içerisinde çok oturuyorsa, yeteri kadar hareket etmiyorsa bu durum uyku vaktinde problemler yaratabilir. 

Bu yüzden çocuğunuzun gün içerisinde daha aktif olmasını teşvik etmenizi öneririz. Bunu yapmak için onla birlikte yürüyüşlere çıkabilir veya bir kurs aracılığıyla istediği spor dalında kendini geliştirmesini sağlayabilirsiniz.

• Fazla uyku

Eğer çocuğunuz önceki gün geç yattıysa veya normalden fazla uyuduysa normal saatinde uykuya dalması daha zor olacaktır. Bu yüzden çocuğunuzu mümkün olduğunca rutininde tutmanızda uyku açısından fayda var.

• Fazla heyecan / uyarım

Çocuğunuz gün içerisinde kendisini çok eğlendiren, heyecanlandıran bir şey yaptıysa (özellikle de uykuya yakın saatte) uykuya dalması zorlaşabilir. Bu durum, çocuğun bir şeyden çok korkmasının ardından da gerçekleşebilir.

Bu sorunu aşabilmek için çocuk uyku saatine yaklaşırken kendisini çok aktif kılan faaliyetlerde bulunmamalı, daha sakin bir moda girip uykuya hazırlanmalı.

• Fiziksel bir rahatsızlık

Bebeklerde veya çocuklarda uyku probleminin ardındaki bir diğer sebep de çocuğun çektiği fiziksel bir rahatsızlık olabilir. Karın ağrısı, kaşıntı, burun tıkanıklığı gibi durumlar çocuğunuzun uykuya dalmasını zorlaştırabilir.

Eğer çocuğunuz konuşabiliyorsa bu durumu konuşarak ona yardımcı olabilirsiniz, fakat bir bebek söz konusuysa onun ihtiyaçlarını anlamak için daha fazla çaba sarf etmelisiniz.

• Uykuyla bağdaştırılan şeyler

Bebekler, uyku eylemini bir şeylerle bağdaştırmış olabilir. Bu durum, onları şartlayacağı için bu eşyalar olmadan uyumalarını zorlaştırır. 

Buna örnek olarak anne memesi, emzik, veya babasının eli gibi örnekleri verebiliriz. Eğer bebeğiniz istediğiniz gibi uykuya dalamıyorsa bunların eksikliğini çekiyor olabilir. Bu ihtimali düşünerek ona yardımcı olmaya çalışın ve çocuğunuzun şartlanmasının önüne geçmeyi deneyin.

Çocuklarda uyku problemi olup olmadığını tespit etmeden önce bilmemiz gereken belki de en önemli şey, çocuğun uyku ihtiyacını bilmek. Çocuğun uyku ihtiyacı ise yaşa göre farklılıklar gösteriyor. Peki yaşa göre uyku ihtiyacı hakkında neler bilmeliyiz, örneğin 12 yaş çocuğu iyi bir uyku için kaç saat uyumalı?

American Academy of Sleep Medicine’e göre uyku ihtiyacını belirlemek için aşağıdaki kategorileri kullanmamız mümkün. Çocuklarda uyku bozuklukları olup olmadığını düşünmeden önce bu bilgilere göz atmanızı öneririz.

Yaşa göre uyku saatleri

• 0-3 ay arası

Hayata gözlerini yeni açmış, yenidoğan bebeklerin günde 14-17 saat arasında bir uyku çekmesi öneriliyor. Bu sürenin 11-12 saat civarına inip 18-19 saate kadar çıkması normal, fakat bunun dışında bir durum varsa profesyonel destek almanızı öneririz.

• 4-11 ay arası

Çocuklar büyüdükçe uyku ihtiyaçları azalıyor. 4-11 ay arasındaki bebekler için 12-15 saat arasında bir uyku süresi öneriliyor. Bu süre belli bir miktarda düşüp artabilir, fakat büyük değişikliklerde bir uzman tavsiyesi almayı ihmal etmeyin.

• 1-2 yaş arası

Bir yaşını dolduran çocuklar için ise 11-14 saatlik uyku yeterli. 

• 3-5 yaş arası

Okul öncesi dönem olarak adlandırılan 3-5 yaş arasındaki periyotta çocukların günde 10-13 saat arasında bir uyku çekmesi öneriliyor. 

• 6-13 yaş arası

Okul yaşına gelen çocuklar yavaş yavaş uyku ihtiyacında yetişkin seviyesine ulaşmaya başlıyor, fakat hâlâ yetişkinlerden daha fazla uyumaları gerekiyor. Önerilen uyku süresi 9-11 saat.

• 14-17 yaş arası

Ergenlik dönemine erişen çocukların gelişimlerini rahatça sürdürebilmeleri için günde yaklaşık 8-10 saatlik bir uyku süresine ihtiyaçları var. Bu dönemdeki uyku ihtiyacı, çocuğun ne kadar geliştiğine bağlı olarak kişiden kişiye büyük farklılıklar gösterebilir.

Çocukların gün içerisinde enerjik olması ve gelişimlerini sağlıklı bir şekilde sürdürmeleri için iyi uyumaları gerekiyor. Bu bağlamda uykunun kalitesini etkileyebilecek, çocuklarda uyku sorunu yaratabilecek birçok farklı durum bulunmakta. Bunları dört farklı grup altında inceleyebiliriz.

• Biyolojik

Uykuyu etkileyen durumlar arasında kişinin biyolojik yapısı yer alabilir. Bu bağlamda kişinin genetik yatkınlıkları, melatonin salgılamada yaşayabileceği problemler, uyku evrelerindeki farklılıklar gibi faktörleri değerlendirebilirsiniz.

• Psikolojik

Psikolojik faktörler de kaliteli bir uyku için vazgeçilmez bir rol oynamaktadır. Çocuğun mizacı, kolayca sakinleşmeye ve rahatlamaya olan yatkınlığı, dikkat ve odaklanma becerisi psikolojik faktörler altında değerlendirilebilir.

• Somatik (Bedensel)

Bedensel veya fiziksel faktörler ise kişinin uyku esnasındaki fiziki rahatsızlığını dikkate alır. Örneğin çocuk uyurken rahat bir postürde değilse, kaşınıyorsa, bir yeri acıyorsa bu durum uyku kalitesini önemli oranda düşürecektir ve çocuklarda uykuya dalamama sorununa yol açacaktır.

• Davranışsal

Uyku kalitesini etkileyen davranışsal faktörler arasında ise genelde çocuğun gün içinde ve uyumadan önce yaptığı eylemler değerlendirilir. Örneğin gün içinde yeteri kadar yorulmayan, yatmadan önce ise mavi ışığa çok maruz kalan bir çocuğun uyuması zorlaşabilir, bu da çocuklarda uyku sorununa sebep olur.

İyi uyuyamayan bir çocuk yetiştirmek ebeveynler için oldukça zorlayıcı olabilir. Bununla birlikte çocuğunuzun uyku düzenini iyileştirmek için uygulayabileceğiniz birçok yöntem bulunur. İşte “Çocuklar neden uyumaz?” diye yakınmadan önce çocuğunuzun daha iyi uyuyabilmesi için atabileceğiniz bazı adımlar!

• Çocuğunuzun günlük rutinini analiz edin 

Çocuğunuzun günlük rutininde uykusunu etkileyebilecek faktörleri belirlemeye çalışın.

Örneğin, çocuğunuzun sabah uzun şekerlemeler yaptığını ve bunun sonucunda geceleri iyi uyuyamadığını fark edebilirsiniz. Öte yandan sabahleyin yeteri kadar aktif olmayan çocukların gece vakti geldiğinde uyuması da zorlaşabilir. 

Çocuğunuzun gün içindeki davranışlarını gözlemleyin ve uykusunu etkileyebilecek faktörleri değerlendirin.

• Uyku koşullarını değerlendirin

Çocuğunuzunuyku ortamının uyumaya elverişli olduğundan emin olun. Çocuğunuzun uyuduğu yer karanlık ve sessiz olmalıdır. Ortamda çocuğunuzun dikkatini dağıtabilecek, onu uyarabilecek oyuncak veya cep telefonları gibi unsurların bulunmamalıdır.

• Bir uyku rutini oluşturun

Çocuğunuzun sürekli uygulayabileceği bir gece rutini oluşturmak, onu uykuya hazırlamanıza yardımcı olabilir. Bu rutinde sakinleştirici aktiviteler bulundurmanızı öneririz: ılık bir banyo, kitap okumak veya ninni söylemek gibi.

Rutinde oyun oynamak, televizyon izlemek gibi uyarıcı aktiviteleri bulundurmayın, çünkü bu aktiviteler çocuğunuzun uykuya dalmasını zorlaştırabilir. 

• Çocuğunuzu emzirirken uyuyakalmasını önleyin

Eğer çocuğunuz sürekli siz onu emzirirken uyuyakalıyorsa bu durum, çocuğu uyuyabilmek için süt emmeye bağımlı kılar. Bu sebeple bebeğinizi emzirirken uyuyakalmasını önlemenizi tavsiye ederiz.

• Çocuğunuzun verdiği ipuçlarına dikkat edin

Çocuğunuz gün içerisinde yorulduğunu veya uykusu geldiğini söylemese de gözlerini ovuşturmak, esnemek gibi ipuçları verebilir. Bunlara dikkat edin ve çocuğunuz fazla yorulmadan onu uyuttuğunuzdan emin olun.

• Sabırlı ve tutarlı olun

Çocuğunuzun uyku düzenini oturtmanız zaman alabilir. Bu durumda sabırlı olup uyguladığınız adımlara devam etmelisiniz, tutarlılığınızı bozmamalısınız. Bu bağlamda oluşturduğunuz gece rutinini bozmamalı, çocuğunuzun bu rutine alışmasını sağlamalısınız.

• Profesyonel yardım alın

Eğer yukarıda bahsettiğimiz yöntemleri denediyseniz ve hâlâ sorun yaşıyorsanız bir uzmandan destek almanızı öneririz. Bir pedagogla görüşerek çocuğunuzun uyku problemleri altında yatan sebepleri belirleyebilir ve uygun adımları atarak çocuğunuzun daha iyi uyumasını sağlayabilirsiniz.

Novakid’de çocuk gelişimi ve yabancı dil eğitimi hakkında sunduğumuz bunun gibi blogların yanında çocuklar için İngilizce konuşma dersleri veriyoruz. Geleneksel sistemin aksine interaktif ve öğrenci merkezli bir yaklaşımla çocukların İngilizceyi eğlenerek ve severek öğrenmelerini hedefliyoruz.

Ebeveynleri Novakid bloguna abone olmaya ve formu doldurmaya davet ediyoruz. Bu sayede, çocuklarının büyütülmesi ve geliştirilmesi ile ilgili faydalarla dolu makaleler ve yayınlar elde edebilecekler!