10 dk. - Çocuklarda obezite nedir?
- Çocuklarda obezitenin nedenleri nelerdir?
- Çocuklarda obezite belirtileri
- Çocuklarda obezite nasıl önlenir?
- Çocuklarda obezite: Sıkça sorulan sorular
- Novakid’le tanışın!
Dünyada tüm yaş gruplarının, özellikle de çocukların sağlığını tehdit eden en büyük sorunlardan biri obezite. Obezite sorunu, özellikle de çocuklarının sağlıklı büyümesini isteyen ebeveynler için oldukça öne çıkan bir endişe.
Gelişme çağında bu sorunun ortaya çıkması yetişkinlere kıyasla daha karmaşık bir duruma yol açtığından çocuklarda obezite hakkında bazı şeylere dikkat etmemiz gerekiyor. Çocuklarda obezitenin ne olduğunu, tanısının nasıl konduğunu, neden ortaya çıktığını, çocuğun yaşantısını nasıl etkileyeceğini ve nasıl önleneceğini mutlaka bilmeliyiz.
Bu yazımız, çocuklarda obezite için bir rehber görevi görüyor. Uzman yorumları eşliğinde çocukluk obezitesi hakkında dikkat edilmesi ve bilinmesi gereken kilit noktaları açıklayacağız. Vereceğimiz bilgiler ışığında çocuklarda obezite sorununu yakından tanıyalım.
Çocuklarda obezite nedir?
Çocuklarda obezite, vücuttaki yağ miktarının sağlığı tehlikeye atacak derecede çoğalması olarak tanımlanıyor. Aslında obezitenin sadece çocuklar için değil, tüm yaş grupları için tanımı bu şekilde.
Bu konuda dikkat etmemiz gereken şey, çocuklarda obeziteyi yalnızca “şişmanlık” ya da “kilolu olmak” gibi görüp basite indirgememek. Obezite, çocuklarda ilerleyen yıllarda iskelet ve kas sistemi sorunları yüksek tansiyon, yüksek kolesterol ve tip 2 diyabet gibi oldukça ciddi sağlık sorunlarının riskini büyük ölçüde artırıyor.
Tabii bunun yanı sıra kilolu olduğunu düşündüğümüz her çocuğa obez çocuk diyemeyiz. Çocuklarda obezite tanısı yapmak için sağlık uzmanlarının yaş gruplarına göre kullandığı belli başlı kriterler bulunuyor.
İki yaşından küçük çocuklarda obezite teşhisi için çocuğun boyu, ağırlığıyla karşılaştırılıyor. Daha ileri yaşlarda ise yine boy ve kilonun kullanıldığı, ancak farklı bir matematiksel formülü olan “vücut kütle endeksi” (“VKE” veya “BMI”) hesaplanıyor. Yaş ve cinsiyete göre hesaplanan VKE eğrilerinde değerleri %95’lik kesimi aşan çocuklarda obezite olduğuna karar veriliyor.
Bu noktada çocuklar için yaşa göre öngörülen boy ve kilo değerlerinden haberdar olmak isterseniz, 4-12 yaş çocuklar için boy-kilo tabloları hakkındaki içeriğimize göz atabilirsiniz.
Maalesef çocuklarda obezite, günümüzde dünya çapında bir yükseliş yaşamakta. Uzmanların Dünya Sağlık Örgütü verilerine dayanarak sağladığı bilgiler, aşağıdaki şekilde:
“5-19 yaş arası çocuklar ve ergenler arasında aşırı kilonun (obezite dahil) yaygınlığı 1990’da sadece %8 iken 2024’te %20’ye yükselmiştir. Bu artış hem kız hem de erkek çocuklar arasında benzer şekilde gerçekleşmiştir: 2024 yılında kız çocukların %19’u ve erkek çocukların %21’i aşırı kiloludur. 1990 yılında 5-19 yaş arası çocuk ve ergenlerin sadece %2’si obez iken (31 milyon genç), 2024 yılında çocuk ve ergenlerin %8’i obezite ile yaşamaktadır (160 milyon genç).”
Bunun yanı sıra araştırmalar, Türkiye’de her dört çocuktan birinin fazla kilolu veya obez olduğunu gösteriyor. Bu da çocuklarda obezite konusunda oldukça temkinli davranıp gerekli bilgileri öğrenmemiz gerektiğini bizlere hatırlatıyor.
Çocuklarda obezitenin nedenleri nelerdir?
Peki ya ne oluyor da hem dünya çapında hem de ülkemizde çocuklarda obezite oranları böyle yüksek değerlere ulaşıyor? Bunu anlayabilmek için öğrenmemiz gereken şey çocuklarda obezitenin nedenleri, veya diğer adıyla çocuklarda obezitenin risk faktörleri.
Obezitenin çok boyutlu bir sağlık sorunu olduğunu söyleyerek başlayalım. Yani, örneğin grip hastalığına influenza virüsünün sebep olması gibi tek ve kesin bir sebebi obezite için öne süremiyoruz. Bundan ziyade çocuklarda obezitenin çevre, psikososyal unsurlar ve genetik özellikler gibi pek çok farklı değişkene bağlı olduğunu bilmeliyiz.
Çocuklarda obezitenin nedenleri arasından belki de en çok öne çıkanı ise beslenme sorunları. Çocuklarda sağlıklı beslenme ne kadar önemli, hepimiz biliyoruz. Doğru beslenme koşulları sağlanamadığında obezite riski oldukça yükseliyor.
Buna ek olarak fiziksel aktivitenin az olması da çocuklarda obezitenin nedenleri arasında ilk akla gelenlerden. Günlük yaşantımızda hareket etmemek, vücudumuzun besinlerden aldığı enerjiyi kullanmayıp yağ olarak depolaması demek. Obezite de aşırı yağdan kaynaklandığı için doğal olarak hareketsizlik, çocuklarda obeziteye yol açabiliyor.
Dr. Katherine Leonchik, çocuklarda obezite, beslenme ve hareket arasındaki ilişkiyi şu şekilde açıklıyor:
“Çocuklar yüksek yağlı, yüksek şekerli, yüksek tuzlu, enerji yoğun ve mikrobesin açısından fakir gıdalara maruz kalmaktadır; bu gıdaların maliyeti daha düşük olmakla birlikte besin kalitesi de daha düşüktür. Bu beslenme şekilleri, düşük fiziksel aktivite seviyeleri ile birlikte çocukluk çağı obezitesinde keskin artışlara neden olurken yetersiz beslenme sorunları çözümsüz kalmaktadır.”
Tabii bunun yanı sıra, az önce dediğimiz üzere, obezitenin çok boyutlu bir sorun olduğunu da unutmayalım. Her ne kadar yanlış beslenme alışkanlıkları ve yetersiz fiziksel hareketlilik öne çıkan sebepler olsa da obezitenin yalnızca bu iki sebebe dayandığını söyleyemeyiz. Hatta aslına bakarsanız bu iki risk faktörünü obezitenin “ana unsurları” olarak bile değerlendiremeyiz.
Kötü beslenme ve hareketsizliğin çocuklarda obezitenin nedenleri arasında yer alması epey mantıklı bir düşünce olsa da durum bu kadar basit değil. Çocuklarda obezite sadece bu iki unsur bir arada olduğu zaman değil, aynı zamanda aralarına uyku, stres, ilaçlar ve genetik özellikler gibi çok daha fazlası katıldığı zaman ortaya çıkıyor. Dr. Katherine Leonchik, bu durumu aşağıdaki şekilde özetliyor:
“Sağlıksız beslenme ve fiziksel hareketsizlik, obezite için neredeyse tüm önleyici ve tedavi edici programların odaklandığı “büyük ikili”dir, bu sebeple aşırı vücut ağırlığına katkıda bulunan diğer olası faktörler ihmal edilir. Sezgisel olarak çekici gelse de, ekolojik korelasyonların ötesinde büyük ikili için net kanıtlar eksiktir. Obezitenin artışına katkıda bulunduğu varsayılan diğer birçok etken (örneğin, yetersiz uyku, psikolojik stres, endokrin bozucular, ilaçlar, intrauterin ve nesiller arası etkiler, vb.), en az büyük ikilininkiler kadar kuvvetli kanıtlar tarafından öne çıkarılmaktadır.”
Dolayısıyla çocuklarda obezitenin sebeplerini hiçbir zaman bir-iki ana unsur gibi basit bir seviyeye indirgememeli, bunun yerine çocuğun yaşantısını bir bütün olarak düşünmeli ve bu konuda bilgili doktorların detaylı yorumlarına güvenmeliyiz.
Size ve çocuğunuza harika bir hediyemiz var!
Çift dilli Sihirli Hikaye kitabı
Çocuklarda obezite belirtileri
Tüm bunlar, çocuklarda obezitenin nedenlerini açıklayan bilgilerdi. Bir diğer önemli konu ise bu bilgiler ışığında çocuklarda obeziteyi nasıl erkenden fark edebileceğimiz. Bunu yapmanın hem fiziksel özelliklere, hem de psikolojik ve sosyal unsurlara dayanan farklı yolları var. Dikkat etmemiz gereken bazı durumları sıralayalım.
Fiziksel boyutta çocuklarda obezite belirtileri:
- Fark edilir derecede fazla kilo: Elbette çocuklarda obezite belirtileri arasında en kolay fark edileni, vücutta aşırı yağlanma. Özellikle de karın, üst kol, kalça gibi bölgelerdeki aşırı yağ birikmeleri dikkatimizi çekmeli.
- Nefes alma problemleri: Obez çocuklar genellikle nefes darlığı ya da nefesin çabuk tükenmesi gibi problemler yaşayabilirler. Bu, fiziksel aktivite esnasında daha da belirginleşir.
- Eklem ağrıları veya düz tabanlık: Çocuklarda obezite, vücudun gereğinden fazla yük taşıması anlamına geldiği için çeşitli ekrem ağrıları veya düz tabanlık gibi kas ve iskelet sistemiyle ilgili sorunlara yol açabilir.
- Uyku problemleri: Obezite belirtileri, uykuda da kendini gösterebiliyor. Çocuklar uyurken sürekli horluyorsa, uyku apnesi geçiriyorsa veya genel olarak uyumakta zorlanıyorsa bunlar obezite belirtileri olabilir.
- Cilt problemleri: Çocuklarda obezite, çeşitli cilt problemleriyle de kendini belli edebilir. Bunlar arasında cilt çatlakları veya insülin direncine işaret eden koyu renkli, kadifemsi lekeler yer alabilir.
Psikolojik ve sosyal boyutta çocuklarda obezite belirtileri:
- Düşük özgüven: Obezite, çocuklarda özgüven üzerinde fazlasıyla olumsuz bir etkiye sahip. Obez çocuklar, kendi vücutlarından memnun olmadıkları için özgüven düşüklüğü yaşayabilirler.
- Davranış bozuklukları: Obezite sebebiyle kendine yönelik iyi bir algıya sahip olmayan çocuklar, çeşitli davranış bozuklukları da sergileyebilir. Bunlar arasında çabuk öfkelenme veya kaygı bozukluğu gibi sorunlar yer alabilir.
- Akademik başarısızlık: Çocuklarda obezite, okulda zorbalık gibi sorunlara de yol açabilen bir durum. Bu da diğer tüm psikolojik sıkıntılarla birleşince doğal olarak çocukların okuldaki performansı düşebilir.
Çocuklarda obezite nasıl önlenir?
Gördüğümüz üzere çocuklarda obezite, ciddi olumsuz etkileri sebebiyle mutlaka önüne geçmemiz gereken bir durum. Ancak yazımızın başlarında dediğimiz üzere hiç de azımsanmayacak kadar yaygın olduğu da bir gerçek. O halde biz, çocuklarda obeziteyi engellemek için neler yapabiliriz?
Bu sorunun elbette tek bir cevabı yok. Obezitenin çok sayıda unsura bağlı bir sağlık sorunu olduğunu hatırlarsak, almamız gereken önlemlerin de bir o kadar çok yönlü ve bütüncül olması gerektiğini kolayca anlayabiliriz. Tabii elbette öne çıkan bazı fikirler de yok değil.
Her şeyden önce, çocuklarda obezite çocuğun çevresiyle ve yaşantısıyla yakından bağlantılı olduğu için önlemlerimizi bir aile mantığıyla düşünerek almalıyız. Yani ebeveynler, ailenin genel yaşantısında obeziteyi engelleyecek şekilde bazı değişiklikler yapabilir.
Uzmanların önerdiği başlıca değişiklikleri hep birlikte keşfedelim:
- Çocuğa örnek olmak
Çocukların hayattaki ilk öğretmenleri tabii ki de ebeveynleri. Bu da demek oluyor ki çocuklarda obeziteyi önlemek için ebeveynler, çocuğa bir örnek teşkil ederek başlamalı. Örneğin siz fiziksel olarak aktif olursanız çocuğunuz da sizi örnek alıp hareketliliğini artırmak isteyecektir.
- Aile etkinlikleri düzenlemek
Çocuklarda obeziteyle mücadeleyi eğlenceli aile etkinlikleriyle de kolayca birleştirebiliriz. Mesela ailecek çıkacağınız bir yürüyüş, bir bisiklet turu veya bir havuz etkinliği, çocuğun fiziksel aktivitesini artırarak obeziteyi engellemekte yardımcı olacaktır.
Tabii bu noktada fiziksel aktiviteleri çocuğun ihtiyaçlarına ve ilgi alanlarına göre seçmek de önemli. Bu konuda genel bir fikir edinmek için çocuklar için en iyi spor dalları hakkındaki içeriğimize göz atmak isteyebilirsiniz!
- Ekran süresini azaltmak
En başlarda belki eksikliğini hissedebilirsiniz, ancak akıllı cihazlarımıza ve bilgisayarlarımıza biraz ara vermek de fiziksel etkinlik seviyemizin düşmemesi için fazlasıyla önemli. Bu konu hakkında detaylı bilgi almak isterseniz çocuklarda ekran süresini denetlemek hakkındaki yazımız sizlere yardımcı olacaktır.
- Sağlıklı beslenmeyi teşvik etmek
Evde yapacağınız yemekleri çocuklar için beslenme önerileri ile uygun bir şekilde hazırlamak, çocukla birlikte sağlıklı yiyecek alışverişine çıkmak, yemekleri bir arada yemek ve çocuğu yavaş yemeye teşvik etmek gibi uygulamalar, çocuklarda obeziteyle mücadelenin beslenmeyle alakalı kısmını oluşturuyor.
- İyi bir uyku düzeni kurmak
Son olarak, çocuklarda uyku düzeni de obezitenin engellenmesinde büyük bir rol oynuyor. Çocuğun yeteri kadar uyuduğundan emin olmak için uyku saatleri belirlemek ve uyurken odada elektronik cihaz bulundurmamak, bu doğrultuda etkili adımlar olabilir.
Çocuklarda obezite: Sıkça sorulan sorular
Çocuklarda obezite hakkında bilmemiz gereken bazı temel bilgiler bunlardı. Şimdi ise bu konu hakkında sıkça sorulan sorulardan bazılarını cevaplamaya geçelim.
Çocuklarda obezitenin önüne nasıl geçilir? 
Çocuklarda obezitenin önüne geçmek için fiziksel etkinlik, sağlıklı beslenme ve iyi bir uyku düzeni birleştirilmelidir. Bunu yapmanın en etkili yolları da aile mantığıyla hareket etmektir. Evde sağlıklı yemekler yapmak, beraber spor etkinlikleri yapmak gibi adımlar iyi bir başlangıç olabilir.
Obeziteden kurtulmak için ne yapılmalı?
Obeziteden kurtulmak için sağlıklı beslenmek ve fiziksel olarak aktif olmak gerekir, fakat bu ikisi kendi başına yeterli olmayabilir. Aynı zamanda uyku düzenini geliştirmek, elektronik cihazlardan uzak durmak gibi yaşam tarzı değişiklikleri de obeziteden kurtulmak için etkilidir.
Çocuklar neden obezite olur?
Çocuklarda obezitenin sebepleri çok yönlüdür. Sağlıksız beslenme, yetersiz fiziksel hareket, uyku sorunları, psikolojik stres, hormon bozuklukları ve genetik özellikler gibi unsurlar bir araya gelerek çocuklarda obeziteye yol açabilir. En iyi değerlendirme, doktorlar tarafından kişiye özel yapılır.
Çocuklarda obezite kaç kiloda başlar?
Çocuklarda obezitenin başladığı kesin bir kilo yoktur. İki yaşından erken çocuklar için sabit boy ve kilo değerleri karşılaştırılırken, daha ileri yaşlarda çocukların vücut kütle endeksine bağlı olarak obezite tanısı konur. Bu da yaşa ve cinsiyete bağlı eğrilere dayanarak yapılır.
Novakid’le tanışın!
Novakid’de hem ebeveynlerin hem de çocukların merak edebileceği tüm önemli soruları cevaplıyoruz. Bunun yanı sıra benzersiz bir yöntemle çocuklar için online İngilizce dersleri sunuyoruz. Siz de çocuğunuzun İngilizceyi yaşayarak öğrenmesini isterseniz ücretsiz deneme dersinizi hemen şimdi alın!
