Çocuklar için su döngüsü: Su döngüsü nedir, nasıl gerçekleşir, çocuklara açıklayalım!

Su döngüsü; suyun gezegendeki toplam miktarının değişmeden atmosfer ve yeryüzü arasında yağış, buharlaşma, yoğunlaşma gibi olaylar aracılığıyla devamlı olarak hareket halinde bulunmasını ifade eden doğa olayına verdiğimiz isimdir.

Bu, su döngüsünün temel ancak biraz da kulağa teknik gelen bir tanımıydı. Çocuklara yalnızca bu tanımı verirsek su döngüsünü pek de iyi anlayamayabileceklerinin farkındayız, o halde su döngüsü kavramlarını biraz daha açarak daha anlaşılır şekilde anlatalım.

Öncelikle içinde su geçen doğa olaylarını bir aklımızdan geçirelim. Aklımıza ilk gelen şey mutlaka yağmur olacaktır. O halde su döngüsünü açıklamak için ilk sormamız gereken soru şu: Yağmur yağarken havadan düşen su nereden geliyor? Yağmur nasıl oluşuyor? Biliyoruz ki maddeler durduk yere var olmuyor, o halde bu su, bir yerden geliyor olmalı.

Biraz düşünürsek yağmur suyunun gökyüzüne geçmeden önce bulunabileceği tek bir yer var, o da yeryüzü. Suyun yeryüzünde bulunduğu yerler ise tabii ki de okyanuslar, denizler, göller ve diğer su birikintileri!

Ancak bu sefer bir soru daha aklımıza geliyor olmalı. Tamam, yerdeki birikintilerde çok miktarda su var, peki ya bu su nasıl oluyor da havaya yükselerek su döngüsünün bir parçası haline geliyor? Sonuçta su damlacıklarını uçarken görmüyoruz!

Evet, uçan su damlaları görmüyoruz çünkü su, havaya uçarken sıvı halinde değil, gaz halinde bulunuyor. Yani aslında su buhar olup yükseliyor, ardından da tekrar su olup yağıyor ve yeryüzüne dönüyor.

İşte tam da bu sürece su döngüsü adını veriyoruz. Su döngüsü, tam anlamıyla her zaman gerçekleşmekte olan ve gezegendeki su miktarını dengede tutan bir olgu. Gerek sıcak bir bardak çaydan yükselen buhar olsun, gerekse de devasa okyanuslar olsun, gezegendeki su her zaman su döngüsünün bir parçası oluyor!

Suyun gökyüzü ve yeryüzü arasında yaptığı yolculuk boyunca onu farklı fiziksel hallerde görebiliyoruz. Suyun bu farklı halleri, su döngüsü kavramlarının belki de en önemlileri. O halde konuyu çocuklara daha iyi açıklayabilmek adına “Su doğada kaç halde bulunur?” sorusunu cevaplayalım.

İşte suyun doğadaki farklı halleri ve açıklamaları:

• Sıvı

“Su” dediğimizde aklımıza ilk gelen şey, suyun günlük hayatta gördüğümüz sıvı hali. Suyun bu halini içiyoruz, musluklarımızdan akıyor, nehirleri oluşturuyor ve denizlerde duruyor. Alışıldık sıcaklıklarda su, sıvı halinde bulunduğu için onu en çok bu şekilde görüyoruz.

Su döngüsünün neresinde sıvı halde suyun rol oynadığını bulmak nispeten basit. Daha yazımızın en başlarında dediğimiz üzere ilk aklımıza gelen örnek, yağmur olayı olmalı. Yağmur damlaları olarak yere düşen su, elbette ki sıvı halde bulunuyor.

• Katı

Sıcaklık 0 derecenin altına düştüğünde ise su katı hale geçiyor, yani donuyor. Elbette suyun katı haline günlük hayatta “su” değil de “buz” diyoruz ancak aslında su ve buz, aynı maddenin yalnızca fiziksel olarak iki farklı durumdaki hali!

Peki ya su döngüsü içinde suyun katı halini nerede bulabiliriz? Sonuçta biz buzu genelde buzdolabımızda buluyoruz, o halde nasıl oluyor da katı su, su döngüsünde kendine yer edinebiliyor?

Başlangıç olarak doğada büyük miktarlarda suyun katı halde bulunduğunu söyleyelim. Örneğin kutuplardaki devasa buzullar da aslında devasa donmuş su parçalarından ibaret.

Bunun yanı sıra, en başta belki biraz şaşırtıcı gelecek ama, katı haldeki suyu kar olayında görüyoruz. Evet, kışın lapa lapa yağmasını çok sevdiğimiz kar, aslında suyun katı bir formu! 

• Gaz

Son olarak, sıcaklık 100 dereceyi geçtiğinde su gaz haline geçiyor. Biz de bu olaya “buharlaşma” adını veriyoruz ve gaz haline geçen suyu “buhar” olarak adlandırıyoruz.

Buharlaşma, su döngüsü için oldukça önemli bir olay. Az önce bahsettiğimiz üzere su döngüsünün devam edebilmesi için yeryüzündeki birikintilerde duran suyun havaya yükselebilmesi gerekiyor. Bunun için de suyun gaz haline geçmesi gerekiyor.

Su döngüsünün ne olduğundan ve suyun bu döngüde hangi hallerde yer alabileceğinden bahsettik. O halde şimdi de su döngüsünü aşama aşama açıklayarak önemli su döngüsü kavramlarını anlatmayı tamamlayalım!

Başlamadan önce bir not düşelim: Su döngüsünün aşamalarını bir liste olarak açıklayacağız, ancak unutmayın ki bir döngüden bahsediyoruz. Yani hiçbir aşama tam olarak “ilk” ve “son” aşama olarak görülemez, bunun yerine her aşama birbirini devamlı olarak takip ediyor.

İşte su döngüsünün aşamaları:

1. Buharlaşma

Öncelikle sıvı halde bulunan su, çeşitli kaynaklar tarafından ısıtılarak gaz haline geliyor. Doğada bunun gerçekleşmesinin en büyük sorumlusu ise güneş. Güneşin dünyaya devamlı olarak ilettiği sıcaklık, okyanuslardaki, denizlerdeki ve göllerdeki suların azar azar buharlaşmasını sağlıyor. Ardından gaz halindeki su, kolayca havaya uçuyor!

Yani aslında bir gün yerinde durup diğer gün orada olmayan ufak su birikintileri, tam anlamıyla kaybolmuş olmuyor. Yalnızca gaz haline geçip suyun gökyüzü ve yeryüzü arasındaki yolculuğunun bir parçası oluyorlar!

Aynı zamanda “terleme” dediğimiz bir olay sayesinde de bitkilerin köklerinden çektikleri su, yapraklarında birikiyor ve ardından buharlaşarak havaya karışıyor.

2. Yoğuşma (Yoğunlaşma)

Su döngüsünün ilerleyebilmesi için havaya uçan suyun yeryüzüne geri dönebilmesi gerekiyor, fakat buhar halindeki su, yere düşebilmek için fazla hafif. O halde suyun bir şekilde tekrardan sıvı hale geçmesi gerekiyor. Bu olaya “yoğuşma” veya “yoğunlaşma diyoruz.

Peki yoğuşma nasıl olur? Bu sorunun cevabı da tıpkı buharlaşmada olduğu gibi ısıyla alakalı. Yoğuşmayı buharlaşmanın tersi gibi düşünebiliriz. Buharlaşmada su ısınıp gaz haline geçerken yoğuşmada bunun tam tersi oluyor, yani gaz haldeki su soğuyup sıvı hale geçiyor.

Yoğuşma sonucu sıvı hale dönen su, yukarıda dediğimiz üzere bulutları oluşturuyor. Sıvı hale geçen suyun bulutlarda depolanması, su döngüsünün sonraki aşamasına geçebilmemiz için fazlasıyla önemli!

3. Yağış

Yoğuşan su bulutlarda depolandığına ve biraz daha ağırlaştığına göre su döngüsünün sonraki adımına geçmeye ve yeryüzüne geri dönmeye hazır! Bulutlar yeterince ağır hale geldiğinde yerçekimi kuvveti devreye giriyor ve suyun yeryüzüne düşmesine sebep oluyor. Yağış dediğimiz olay da tam olarak bu.

Biliyoruz ki yağışlar, farklı şekillerde gerçekleşebiliyor. Örneğin bazen yağmur yağıyor, bazen kar, bazen de dolu. O halde yoğunlaşan suyun kar mı, yağmur mu, dolu mu olacağını belirleyen unsur ne?

Cevabımız yine ısı! Suyun karaya dönüş yolları olan farklı yağış türleri, yükseklerdeki havanın sıcaklığına bağlı olarak suyun yine fiziksel hal değiştirmesiyle açıklanıyor. Eğer hava çok soğuk değilse sıvı halde kalıp yağmur olarak yağıyor, yeterince soğuksa kar oluyor ve soğuğa ek olarak kuvvetli fırtınalarla karşılaşırsa da dolu olarak yeryüzüne düşüyor.

4. Toplanma

Yağışlar sayesinde su tekrardan başlangıç yeri olan yeryüzüne dönmüş oluyor ve yeniden birikmeye başlıyor. Böylece göller, denizler ve okyanuslar kuruyup gitmek yerine oldukları yerde doğal bir şekilde durabiliyorlar.

Ancak su döngüsü suyun yere dönüp toplanmasıyla bitmiş olmuyor. “Döngü” kelimesini unutmayalım! Yeryüzünde biriken su, eninde sonunda tekrardan buharlaşacak ve bu dört adımı tekrar tekrar gerçekleştirecek. Yani gökyüzü ve yeryüzü arasındaki yolculuğu bittiği anda yeniden başlayacak!

Su döngüsünün ne olduğunu ve nasıl gerçekleştiğini böylece açıklamış olduk. O halde şimdi de su döngüsünün önemini açıklamak için suyun bu sürekli hareketliliği sayesinde dünyada gerçekleşen bazı olaylardan bahsedelim.

• Bitkilerin hayatta kalması: Bitkilerin fotosentez yapmak için ve büyüyebilmek için suya ihtiyacı olduğunu biliyoruz. Su döngüsü sayesinde bitkiler, bu önemli kaynağı devamlı olarak edinebiliyor. Yani dünyanın ta kendisi su döngüsü sayesinde bitkileri suluyormuş gibi oluyor!
• Su kaynaklarının dolu durması: Su döngüsü sayesinde yeryüzündeki su kaynakları dengede duruyor. Böylece nehirler, denizler, okyanuslar ve göller bir anda kuruyup gitmek yerine sürekli yenileniyorlar.
• Dünyanın sıcaklığının dengelenmesi: Su döngüsünün bir diğer işlevi de gezegenimizin sıcaklığının sabitlenmesi. Ancak maalesef küresel iklim değişikliği, bu dengeyi tehdit eden bir olgu. Dolayısıyla bu tehlikenin farkında olmalı ve su döngüsünü korumak için elimizden geleni yapmalıyız!

Çocuklar için su döngüsünü böylece açıkladık. Şimdi de bu konuda sıkça sorulan sorulardan bazılarını cevaplayalım.

Su döngüsü nasıl anlatılır? 

Su döngüsünü anlatırken öncelikle su döngüsünün tanımını yapabilir, ardından suyun farklı hallerini açıklayabilir, son olarak da su döngüsünün aşamalarından (buharlaşma, yoğuşma, yağış ve toplanma) bahsedebiliriz.

Su döngüsü hangi dersin konusu?

Su döngüsü, genellikle Fen Bilgisi dersinin konusu olarak öğretilir. Coğrafya ve biyoloji derslerinde bu konuya daha detaylı bir giriş yapılabilir.

Su döngüsü neden önemlidir?

Su döngüsü sayesinde bitkiler yaşamları için önemli olan suyu elde eder, yeryüzündeki su kaynaklarındaki su miktarı sabit kalır, suya ihtiyacı olan yerler yağış alır ve gezegenin sıcaklığı dengelenmiş olur.

Novakid’de aklınıza gelebilecek her türlü konuda çocukların anlayabileceği açıklamalar sağlıyoruz. Asıl uzmanlık alanımız ise online İngilizce eğitimi. Eğer çocuğunuzun etkileşim dolu derslerde İngilizceyi yaşayarak öğrenmesini isterseniz ücretsiz deneme dersinizi şimdi alın ve aramıza katılın!