8 min Çocuklara elektrik nasıl anlatılır? Elektriğin oluşumunu ve işleyişini çocuklara anlatmak için yöntemler!
Yetişkinler için günlük hayatın sıradan birer parçası haline gelmiş olgular, çocuklar için devasa birer merak kaynağı olabiliyor. Çocuklar bir şeyi merak ettiğinde de ilk başvurdukları yerin ebeveynleri olduğunu hepimiz gayet iyi biliyoruz.
Buna çok iyi bir örnek de yaşantımızın ayrılmaz bir parçası olan elektrik. Fakat “Elektrik nasıl oluşur?”, “Elektrik nasıl üretilir?” gibi soruları cevaplamak birçok yetişkin için dahi epey zor. Bu da demek oluyor ki çocuklar bizlere elektrik hakkında sorular sorduğunda cevabı biraz basitleştirmeliyiz.
Eğer bunu nasıl yapabileceğinizi merak ediyorsanız tam da doğru yerdesiniz! Bu yazımızda sizlere çocukların “Elektrik nasıl çalışır?” sorusunu cevaplamak için bazı püf noktalar vereceğiz. Gelin, hep birlikte çocuklara elektrik nasıl anlatılabilir, öğrenelim!
Elektrik nedir?
“Elektrik nasıl oluşur?” sorusuna geçmeden önce başlangıç noktamız, birçok çocuğun muhtemelen ilk olarak soracağı şey olan “Elektrik nedir?” sorusu olmalı. Elektriğin ne olduğunu bilimsel olarak tüm detaylarıyla birlikte açıklamak istersek işimiz epey zor! Bu soruyu çocukların anlayabileceği bir şekilde cevapladığımızdan emin olmalıyız.
Peki ya elektriğin ne olduğunu nasıl bir çocuğun anlayacağı kadar basit bir şekilde açıklayabiliriz? Aşağıda “Elektrik nedir?” sorusunu cevaplamak için birkaç yöntem sıraladık. Haydi inceleyelim!
1) Basit bir benzetme kurmak
Çocuklara karmaşık konuları anlatmanın en iyi yolu, onlara tanıdık gelecek benzetmeler kurmak. “Elektrik nasıl oluşur?” sorusunu açıklarken de bu durum geçerliliğini koruyor. Çocuklara elektriği anlatmak için en sık kullanılan benzetme unsurlarından biri ise, suyun akışı.
Bu benzetmede elektrik suyun kendisine, kablolar da su borularına denk geliyor. Biz de örneğin bir oyuncağı çalıştırmak için düğmeye bastığımızda tıpkı bir musluğu açarmış gibi elektriğin başka bir yoldan ilerlemesine izin vermiş oluyoruz. Kablolar kırıldığında ise tabii ki tıpkı bir su borusu patladığında olduğu gibi elektrik ilerleyemiyor!
2) Elektronlardan bahsetmek
Yukarıdaki gibi bir benzetme, “Elektrik nasıl oluşur?” sorusunu bir çocuğun hemen anlayabileceği kadar basitleştiriyor. Ancak araştırmacı ruhlu bazı çocuklar basit bir açıklamayla tatmin olmayıp biraz daha bilimsel bir cevap isteyebilirler! Peki böyle bir açıklama isteyen çocuklara elektrik nasıl anlatılabilir?
Eğer çocuğunuzun merakını bir nebze de olsa tatmin etmek isterseniz, elektriğin temeli olan elektronlardan bahsedebilirsiniz. Elektronlar, en basit şekilde açıklayacak olursak, atomları oluşturan çok küçük ve yüklü parçacıklar. Hatta o kadar küçükler ki elektronları mikroskoplarla dahi doğrudan gözlemlememiz mümkün değil!
Peki elektronlar ve elektrik nasıl birbirine bağlanıyor? Kısaca söylemek gerekirse elektrik dediğimiz şey, elektronların hareketi sonucu ortaya çıkıyor. Bu küçük parçacıklar dışarıdan kaynaklanan bir sebeple hareket ettiğinde yaşanan enerji değişimleri sonucu elektrik akımı oluşuyor. Biz de inşa ettiğimiz devreler sayesinde bu enerji değişimini gerçekleştiriyoruz.
3) Hikayeleştirmek
Yukarıda bahsettiğimiz yöntemlerden birinde konuyu benzetme yoluyla basitleştiriyoruz, diğerinde ise elektronlardan bahsederek biraz daha detaylı bir açıklama yapıyoruz. Hikayeleştirme yoluyla bu iki tüyoyu birleştirmek mümkün? O halde hikaye oluşturarak elektrik nasıl açıklanabilir?
Hemen bir örnek verelim. Hikayemizin karakterlerini elektronlar yapıp onları tanıdık bir senaryoya yerleştirebiliriz. Mesela elektronlar, çok hızlı çalışan ve enerji dolu işçiler olabilirler. Fakat çalışmaya başlamak için dışarıdan bir motivasyona ihtiyaç duyuyorlardır. Tıpkı ışık düğmesine bastığımızda olduğu gibi, elektron işçilerimiz harekete geçmek için bir sebep bulduklarında hemen her yeri aydınlatırlar!
Elektrik türleri hakkında bir not
Çocuklara kavramsal olarak elektrik nasıl anlatılır, birkaç ipucuyla gördük. Ancak yazımıza devam etmeden önce düşmemiz gereken önemli bir not var. Şimdiye kadar elektriğin yalnızca bir çeşidine odaklandık. Normalde elektrik, dinamik elektrik ve statik elektrik olmak üzere ikiye ayrılıyor. Bu iki kavramın farkı ise kısaca şöyle:
- Dinamik elektrik: Yukarıda bahsettiğimiz, elektronların hareketiyle ortaya çıkan elektrik türü bu. Günlük hayatta kullandığımız eşyalara güç vermek için dinamik elektriği kullanıyoruz.
- Statik elektrik: Bu ise sürtünme sonucu oluşan, elektrik yüklerinin hareket etmediği elektrik türüdür. Şimşek çakmadan önce bulutlarda biriken elektrik, statik elektriğin bir örneğidir. Bir diğer deyişle bu, “durgun elektrik” olarak da düşünülebilir. Günlük hayatta her yerde statik elektriği görmeyiz.
Dediğimiz gibi, günlük hayatta kullandığımız elektrik türü, dinamik elektrik. Bu sebeple yazımızın devamında da açıklamalarımız dinamik elektriğe odaklanacak. Ancak endişelenmeyin, statik elektriği de unutmayacağız!
Elektrik nasıl oluşur?
“Elektrik nedir?” sorusunu cevaplayarak konuya dair basit de olsa bir temel oluşturabiliriz. Fakat elbette çocukların elektrik hakkındaki merakının burada bitmesini beklemiyoruz! Çocuklar mutlaka yalnızca elektriğin ne olduğunu değil, aynı zamanda günlük hayatta nasıl üretildiğini de merak edecektir. Bir diğer deyişle, “Elektrik nasıl oluşur?” sorusunu da cevaplayabilmemiz lazım.
O halde haydi, şimdi de çocuklara elektriğin, spesifik olmak gerekirse günlük hayatta kullandığımız dinamik elektriğin nasıl üretildiğini açıklamanın yöntemlerini görelim!
1) Santrallerden ve jeneratörlerden bahsetmek
“Elektrik nasıl üretilir?” sorusu, somut bir olay hakkında olduğu için bu soruyu cevaplarken çok da fazla basitleştirme yapmamıza gerek kalmayabilir. Hatta yeterince açık konuşursak doğrudan çocuklara elektriğin üretildiği santrallerden ve jeneratörlerden bahsedebiliriz!
Elbette ki ilk adımımız çocukları bu kavramlarla tanıştırmak olmalı. Çocuklara, evlerimize elektrik sağlamak için büyük makinelerin çalıştırıldığı yapılardan bahsetmekle başlayabilirsiniz. Ardından farklı santral tiplerini de çocuğunuzun isteğine ve merakına göre daha detaylı açıklayabilirsiniz.
2) Farklı enerji kaynaklarından bahsetmek
Konu santrallere ve jeneratörlere gelmişken elektrik üretiminde kullanılan farklı enerji kaynaklarından bahsetmek de gayet iyi bir fikir. Örnek vermek gerekirse, çocuğunuza aşağıdaki gibi açıklamalar yaparak elektrik hangi yollarla üretilir, anlatabilirsiniz:
- Rüzgar: Bazen yollarda gördüğümüz devasa rüzgar güllerinin dönmesiyle oluşan enerji, elektriğe dönüştürülüyor.
- Güneş: Güneş panelleri, güneş ışığındaki enerjiyi toplayıp elektriğe dönüştürmemizi mümkün kılıyor.
- Su: Barajlarda toplanan su, türbin adı verilen makineleri döndürüyor ve bu hareket sayesinde elektrik enerjisi üretebiliyoruz. Elektriğin barajlardan evimize geliş öyküsü, bu hareketle başlıyor!
- Kömür, Petrol ve Doğalgaz: “Fosil yakıt” kategorisine giren bu ürünler, yanarak ısı oluşturuyorlar. Bu ısıyla su buharlaştırılıyor ve ortaya çıkan buhar, özel mekanizmaları harekete geçirerek elektrik üretiyor. Bu yöntem ucuz olsa da maalesef küresel iklim değişikliği gibi sorunlara yol açıyor.
3) Basit mekanizmalardan faydalanmak
“Elektrik nasıl oluşur?” sorusunu cevaplarken jeneratörler yerine günlük yaşantımızda daha sık görebileceğimiz mekanizmaları örnek vermemiz de elbette mümkün. Hatta bu tarz mekanizmaları basit birer jeneratöre dahi benzetebiliriz! Bunun için dönme hareketi yapan bir obje düşünmemiz yeterli.
Örneğin, bisiklet tekerleğini ele alabiliriz. Jeneratörler de tıpkı bisiklet tekerlerinin yaptığı gibi dönerek çalışıyorlar. Yani eğer bisiklet tekerinin hareketin dönme hareketinden ortaya çıkan enerjiyi toplayıp elektriğe çevirebilirsek, bir jeneratör üretmiş oluruz. Santrallerde de görevi tam olarak bunu yapmak olan, dinamo adlı cihazlar bulunuyor.
Çocuklar için elektrik deneyleri
Yukarıda, “Elektrik nedir?” ve “Elektrik nasıl oluşur?” sorularını cevaplamak için bazı yöntemler sunduk. Fakat bazı çocuklar, özellikle de kinestetik öğreniciler, açıklamalarla yetinmeyebilir. Hiç sorun değil, çünkü elektriği çocuklara basit deneylerle anlatmak da mümkün! İşte birkaç örnek:
Balonla statik elektrik deneyi
Elektriğin iki çeşidinden birinin dinamik, diğerinin de statik elektrik olduğunu söylemiştik. Daha önce mutlaka bir yerlerde görmüş veya duymuş olabileceğiniz balon sürtme deneyi de statik elektrik nasıl oluşur, uygulamalı bir şekilde gözlemlememizi sağlıyor!
Tek yapmamız gereken şey bir balonu şişirip saçımıza iyice sürtmek. Bunu yaptıktan sonra balonun saçınızı çektiğini ve çeşitli yüzeylere yapıştığını, elinizi yaklaştırdığınızda da hafif karıncalanmaya benzer bir his oluşturduğunu fark edeceksiniz. İşte bunun sebebi, balonda biriken statik elektrik!
Limonla elektrik deneyi
Bu deney de dinamik elektrik oluşumunu küçük bir ölçekte deneyimlememizi sağlıyor. İhtiyacımız olanlar: Büyük bir limon, iki bakır çubuk, iki çinko çubuk, bir led ampul ve 3 adet krokodil kablo. Deneyimizin yapımı ise aşağıdaki şekilde:
- Limonu ikiye keselim. (Takip etmeyi kolaylaştırmak adına bir yarısına Limon A, diğer yarısına Limon B diyelim.)
- Her iki yarıya da birbirine değmeyecek şekilde bir çinko, bir de bakır çubuk saplayalım.
- Limon A’daki bakır çubuğu krokodil kabloyla Limon B’deki çinko çubuğa bağlayalım.
- Limon A’nın çinko ucunu diğer bir krokodil kabloyla led ampülün bir ucuna bağlayalım. Diğer ucuna da Limon B’nin bakır çubuğunu bağlayalım.
- Limondaki kimyasal tepkimelerden açığa çıkan enerji, elektrik oluşturacaktır. Led ampülümüzün yanmasını izleyelim!
Çocuklar için elektrik güvenliği kuralları
“Elektrik nasıl oluşur?” sorusunu cevaplamak için deney yapacaksak elbette elektrikle uğraşırken aklımızda bulundurmamız gereken bazı güvenlik kuralları var. Aslında bunlar, günlük hayatta elektrikli herhangi bir aletle uğraştığımız zaman da geçerli. İşte çocukların elektrik güvenliği için daima izlemesi gereken kurallar:
- Prizlere ve açıktaki elektrik kablolarına koruyucu ekipmanımız yoksa dokunmamalıyız.
- Elektrikli cihazları sudan uzak tutmalıyız ve elimiz ıslakken kullanmamalıyız.
- Hasarlı kablolara dokunmamalıyız ve onları kullanmamalıyız.
- Daima elektrikli cihazlar konusunda bir yetişkinden yardım almalıyız.
Çocuklar için elektrik: Sıkça sorulan sorular
Çocukların “Elektrik nedir?”, “Elektrik nasıl oluşur?” gibi sorularını toplamak için toplam altı tüyo ve iki de deney sunduk. O halde şimdi de son olarak bu konuda sıkça sorulan sorulardan bazılarını cevaplayalım:
İlkokul seviyesinde elektrik nedir?
İlkokul çocukları, elektriği günlük hayatta birçok cihazımızı çalıştıran enerji olarak düşünebilir. İşleyişini ise tıpkı suyun akımı gibi akıllarına getirebilirler. Elektrik akımını suya, kabloları borulara, açma kapama düğmelerini de musluğa benzetebilirler.
Detaylı olarak elektrik nedir?
Elektrik, dinamik elektrik ve statik elektrik olmak üzere ikiye ayrılır. Dinamik elektrik, elektronların hareketiyle ortaya çıkan olguyken statik elektrik, bir cisimdeki negatif ve pozitif yüklerin farkından dolayı oluşur. Günlük hayatta eşyalarımıza güç veren elektrik türü dinamik, şimşek çakmasında ve balonun saçı çekmesi gibi olaylarda görülen elektrik türü ise statik elektriktir.
Elektrik nedir, nasıl iletilir?
Elektrik, elektronların hareketi sonucu ortaya çıkar. Aynı zamanda iletilmesini sağlayan da elektronların atomlar arasında hareket etmesidir. Metal elementlerin atomları arasında elektronlar daha rahat edebildiği için bu tür cisimler elektriği daha iyi iletir.
Novakid’le tanışın!
Novakid’de çocukların ve ebeveynlerin merak edebileceği her konuda püf noktalar paylaşıyoruz. Bunun yanı sıra asıl uzmanlık alanımız ise online İngilizce eğitimi. Eğer siz de çocuğunuzun bu şekilde İngilizceyi severek öğrenmesini isterseniz ücretsiz deneme dersinizi şimdi alın ve aramıza katılın!
