8 min Çocuk gelişim evreleri nelerdir? Gelişim basamaklarını anlamak neden önemlidir?
Ebeveynlik deneyimin en özel kısımlarından biri, çocuğun büyümesini izlemektir. Çocuklar, gelişim basamaklarını tırmandıkça yeni yetenekler ve yeni huylar edinirler. Gelişim sürecini bilmek, ebeveynlerin de oldukça işine yarar.
Çocuğun gelişim aşamalarını ve bu aşamalarda görülen özellikleri bilmek, ebeveynlere birçok farklı alanda yardımcı olur. Örneğin, 4 yaşındaki çocuğuna nasıl davranması gerektiğini merak eden ebeveynler, 4 yaş çocuk gelişimi ve özelliklerini öğrenirse bu soruya hızlıca cevap bulabilirler. Bunun yanı sıra çocuk gelişim evrelerini iyi bilmek, olası bir gelişimsel geri kalmanın da erkenden tespit edilmesine olanak sağlayabilir.
Bunlar, gelişim basamaklarını bilmenin faydalarına yalnızca iki örnek. Bu yazımızda bu konuyu daha da detaylandıracağız ve çocuğun gelişim dönemleri hakkında merak edilen sorulara cevap getireceğiz. “Çocuğun gelişim evreleri nelerdir?”, “Gelişim basamakları nelerdir?”, “Gelişim süreçlerine örnekler nelerdir?” gibi sorulara sahipseniz tam olarak doğru yere geldiniz. Haydi başlayalım!
Çocuk gelişim evreleri nelerdir, kaça ayrılır?
En başta temel bir soruyu cevaplayalım: Çocuk gelişim evreleri nelerdir? Doğruyu söylemek gerekirse, bu sorunun tek bir cevabı yok. Çocuğun gelişim basamaklarını sınıflandırmak için birden fazla yöntem bulunmakta.
Gelişim süreçlerini sınıflandırma yöntemleri, özellikle erken çocuklukta birbirleriyle farklılık göstermektedir. Mesela bazı yaklaşımlarda bulunup diğerlerinde bulunmayan ara basamaklar olabilir. Bunun yanı sıra, farklı yaklaşımlar, gelişim basamaklarına birbirinden farklı yaşları dahil edebilir.
Örnek vermek gerekirse, 3 yaş öncesi çocuk gelişim evrelerini farklı sınıflandırmalara bölen yaklaşımlar mevcuttur. Buna göre bebeğin gelişim aşamalarında yeni doğan, bebek, ve yeni yürüyen çocuk olmak üzere üç farklı basamak mevcuttur. Buna karşılık olarak başka yaklaşımlar, erken yaşlarda çocuğun gelişim dönemlerini üçe bölme gereği duymadan 0-3 yaş arası dönemin tamamını bebeklik olarak kabul eder.
Bebeklikten çocukluğa geçiş dönemindeki gelişim basamakları da farklı kaynaklara göre değişiklik gösterebilmektedir. Örneğin 3 ve 4 yaşı okul öncesi dönem, 4 ve 5 yaşı ise kreş dönemi olarak kabul eden yaklaşımlar bulunur. Fakat tıpkı 3 yaş öncesindeki fikir ayrılıkları gibi, burada da gelişim basamaklarını bu şekilde bölmeyi gerekli görmeyen yaklaşımlar vardır. Bu durumda 3 yaştan 5 yaşa kadar olan süreç, tek bir erken çocukluk dönemi olarak ele alınır. Bu döneme 6 yaş da dahil edilebilir.
Çocuk gelişim evreleri, gelişim alanlarına göre de farklı şekilde sınıflandırılabilmektedir. Çocuklarda ve bebeklerde bilişsel gelişim dönemlerini buna bir örnek olarak gösterebiliriz. Bilişsel gelişim basamaklarında yaygın olarak kabul edilen bir yaklaşım, İsviçreli psikolog Jean Piaget’in yöntemidir. Piaget, 0 yaştan 11 yaşa kadar çocuğun zekasının ve dünyayı anlama biçiminin dört evrede geliştiği bir model oluşturmuştur. Piaget’in teorileri hakkında daha fazla bilgi edinmek isterseniz çocuklarda bilişsel gelişim hakkındaki yazımıza göz atabilirsiniz.
Bundan farklı olarak çocuk ve bebeklerde bilişsel gelişim dönemleri, Erik Erikson’un 8 aşamalı psikososyal çocuk gelişim evreleri modeli veya Lev Vygotsky’nin dış faktörlerin (kültür, aile, bakıcılar vb.) önemini vurgulayan yaklaşımı gibi farklı şekillerde de incelenebilmektedir.
Bizler Novakid’de çocuğun gelişim basamaklarını dörde ayıran, fiziksel, bilişsel, duyusal ve iletişimsel gelişimi bütüncül olarak ele alan yaygın bir modeli takip etmeyi tercih ediyoruz. Bu modele göre çocuğun gelişim dönemleri şu şekilde sınıflandırılmakta:
- Bebeklik dönemi: 0-3 yaş
- İlk çocukluk (oyun) dönemi: 4-6 yaş
- İkinci çocukluk (okul) dönemi: 7-11 yaş
- Ergenlik dönemi: 12-18 yaş
Eğer çocuğun ve bebeğin gelişim aşamaları hakkında daha detaylı bilgi edinmek isterseniz, blogumuzda yayınladığımız çocuk gelişimi konulu yazımıza göz atabilirsiniz. Buna ek olarak, 4 yaştan 9 yaşa kadar her dönemin gelişim özelliklerini ayrı ayrı inceleyen makalelerimiz de hoşunuza gidebilir!
Çocuk gelişim evreleri nasıl takip edilmelidir? Her çocuk aynı şekilde mi gelişir?
Çocuğun gelişim aşamalarını öğrendikten sonra bu bilgileri uygulamaya koymak gerekiyor. Peki bunu yaparken nelere dikkat edilmeli? Çocuğun gelişim basamaklarını nasıl takip etmek gerekir?
Öncelikle çok önemli bir şeyi netleştirmeliyiz: Her çocuk özeldir. Her çocuğun gelişim süreci, kendine özgü bir şekilde gerçekleşecektir. Bazı çocuklar, bazı gelişim basamaklarına diğerlerinden biraz daha erken veya biraz daha geç ulaşabilir. Bu, gayet normal ve doğal bir şeydir. Hiç kimse iki çocuğun tıpatıp aynı fiziksel, bilişsel, duygusal veya iletişimsel özelliklere sahip olmasını bekleyemez. Bu farklılıkların normal olduğunu kabul etmek, çocuk gelişim evrelerini doğru bir şekilde takip edebilmenin birincil koşuludur.
Çocukların kendine özgü gelişim süreçlerini anlamak, ebeveynlerin çocuk gelişimine etkili bir biçimde destek olabilmesine ve ek destek gerekebilecek alanları doğru şekilde tanımlayabilmelerine olanak tanır. Bir çocuğu diğeriyle kıyaslama ya da önceden belirlenmiş zaman çizelgelerine sıkı sıkıya bağlı kalma eğilimine direnmek çok önemlidir. Çocuğun gelişim aşamaları takip edilirken bireysel ihtiyaçlarına ve kendine has büyüme hızına odaklanmak gerekir.
Ebeveynler tarafından sıkça yapılan bir hata, çocuk gelişim evrelerinin özelliklerini bir çeşit kontrol listesi olarak görmektir.
Bu duruma örnek bir senaryo düşünelim: Bir ebeveynin, 7 yaş çocuk gelişimini takip etmek için 7 yaş gelişim özelliklerini araştırıp öğrenmesi gayet doğru bir davranıştır. Ancak ebeveyn, öğrendiği gelişim özelliklerini bir kontrol listesi haline getirip, çocuğunun tüm özellikleri eksiksiz şekilde göstermesini beklerse bu yanlış bir yaklaşım olur. Dediğimiz gibi, gelişim süreçleri her çocukta kendine özgü bir şekilde ilerler. Çocuğun bazı özellikleri edinip bazılarını edinmemesi derhal panik uyandırmamalıdır.
Bu noktada ebeveynler, çocuğun gelişim dönemlerinden bahsederken sıkça kullanılan kilometre taşı terimini iyi bilmelidir. Kilometre taşı, çocukların belirli yaşlarda tipik olarak edinmesi beklenen spesifik özelliklere verilen isimdir.
Örneğin, 2-6 yaş gelişim özelliklerini incelerken çocukların bu yaşlarda edineceği resim çizmek, kendi kendine giyinmek, top oynayabilmek, uzun cümleler kurabilmek gibi kabiliyetlerin tümü birer kilometre taşıdır.
Kilometre taşları, gelişim basamaklarını tırmanmak için atılan adımlara benzetilebilir. Haliyle, her çocuğun adımlarının büyüklüğü de farklı olacaktır. Kilometre taşlarının çocuk gelişim evreleri için sıkı kurallar değil, yalnızca fikir verici unsurlar olduğunu unutmamak gerekir.
Elbette bu, çocuğun gelişim aşamalarında geri kalmalar olabileceği gerçeğini değiştirmiyor. Önemli olan, bu geri kalmaların ciddi sorunlar olduğundan emin olabilmektir. Bunun için ebeveynler, çocuklarının rahat gelişim süreçleri geçirip geçirmediğini iyi anlamalıdır. Çocuğun çevresiyle etkileşimini gözlemlemek bu noktada yardımcı olabilir.
Örneğin çocuk, ciddi iletişim problemleri yaşıyorsa, akranlarıyla sosyal etkileşime girmekte zorlanıyorsa, birtakım temel becerileri dahi öğrenmekte ciddi zorluk çekiyorsa bu, çocuğun gelişim aşamalarında bir sorun olduğunun işaretçisi olabilir. Böyle bir şüphesi olan ebeveynler, kendi kendine karar almak yerine mutlaka uzmanlarla iletişime geçmelidir.
Çocuk gelişim evrelerini anlamak ebeveynlere nasıl yardımcı olur?
Çocuğun gelişim basamaklarının nasıl sınıflandırıldığını ve bunları takip ederken ne tür bir tavır takınılması gerektiğini gördük. Artık çocuğun gelişim dönemleri hakkındaki tüm bilgilerimizi etkili bir şekilde pratiğe dökebiliriz.
Çocuk gelişim evreleri hakkında bilgi sahibi olmanın, ebeveynlerin birçok alanda işine yarayacağı kesin. Fakat çocuğun gelişim aşamalarını tanımanın tam olarak ne çeşit faydalar getirdiği doğrudan anlaşılamayabiliyor. “Gelişim süreçlerini bilmek ebeveynlere nasıl yardımcı olur?” gibi sorularınız varsa hep beraber cevaplayalım:
- Çocuğun yeteneklerinin desteklenmesini sağlamak
Gelişim süreçlerini, kilometre taşlarını da akılda bulundurarak takip etmek, çocuklarda yetenek tespit edilmesine ve bu yeteneğin doğru şekilde desteklenebilmesine olanak sağlar. Örneğin, 7 yaş çocuk gelişiminin bir özelliği olan matematik yapabilme yeteneğini 5 yaş gibi erken bir vakitte edinen bir çocuk, erken yaşta matematik dersleri alırsa bu yeteneği oldukça gelişecektir.
- Hem ebeveynlerde hem çocuklarda stresi önlemek
Çocuğun gelişim dönemleri hakkında yeterli bilgiye sahip olmamak, çocuğun sağlıklı bir hızda büyüyüp büyümediği konusunda endişe oluşturabilir. Eğer çocuk gelişim evreleri iyi bilinirse çocuğun büyüme hızı bu tarz konularda strese girmeden, adım adım takip edilebilir. Ancak elbette daha önce de bahsettiğimiz üzere gelişim süreçlerinin her çocuk için farklı ilerlediğini unutmamak gerekir.
- Doğru zamanda destek sunulmasına olanak sunmak
Çocuğun gelişim basamakları hakkında bilgi sahibi olmanın bir diğer getirisi de olası gelişimsel geri kalmaları erkenden tespit edebilmek. Eğer çocuğun belli kabiliyetleri edinmekte zorluk çektiği fark edilirse ebeveynler zamanında araya girip çocuklarının öğrenimine destek olabilir. Örneğin yazı yazmakta yavaş ilerleyen bir çocukla beraber yazma alıştırmaları yapılabilir. Fakat az önce de söylediğimiz gibi, çocuk gelişim evrelerinde her çocuğun bireysel ihtiyaçları ayrı olarak ele alınmalıdır. Ebeveynler gelişimsel bir geri kalmadan şüpheleniyorsa her şeyden önce bir uzmana danışmalıdır.
Çocuk gelişim evreleri: Sıkça sorulan sorular
İşte çocuk gelişim evreleri hakkında sıkça sorulan sorular ve cevapları:
Çocuk gelişim evreleri nelerdir?
Çocuk gelişim evreleri bebeklik (0-3 yaş), ilk çocukluk (oyun) dönemi (4-6 yaş), ikinci çocukluk (okul) dönemi (7-11 yaş) ve ergenlik (12-18 yaş) aşamalarından oluşur. Bunlar genel kabul gören evreler olmakla birlikte çocuk gelişim evreleri için farklı sınıflandırmalar da mevcuttur.
Gelişim basamakları nelerdir?
Gelişim basamakları, çocuk gelişim evrelerinin yaşlara göre oluşturulan dönemlerine denir. Genel kabul gören yaklaşıma göre çocuğun gelişim basamakları bebeklik, ilk çocukluk, ikinci çocukluk ve ergenlik dönemlerini kapsar.
Gelişim dönemleri kaça ayrılır?
Gelişim dönemleri genel olarak dörde ayrılır: bebeklik, ilk çocukluk, ikinci çocukluk ve ergenlik. Ancak bazı yaklaşımlar, erken çocukluktan önceki dönemi yeni doğan, bebek, yeni yürüyen çocuk, okul öncesi dönem ve kreş dönemi gibi alt dönemlere de ayırabilmektedir.
Büyüme evreleri nelerdir?
Büyüme evreleri, çocuk gelişiminde yaşlara göre ayrılan ve çocuğun bazı önemli kabiliyetler edinmesi beklenen dönemlere verilen addır. Genellikle bebeklik, ilk çocukluk, ikinci çocukluk ve ergenlik olmak üzere döre ayrılırlar.
Novakid’le tanışın!
İngilizce konuşma pratiği yaparak dil öğrenmek, çocukların hızlı gelişim göstermesini sağlar. Novakid’in profesyonel eğitmenleriyle sunulan konuşma odaklı dersler sayesinde çocuğunuz, İngilizceyi eğlenerek ve özgüvenle öğrenebilir. Çocuğunuzun bu eğlenceli dil yolculuğuna katılmasını sağlayın!
Çocuğunuzun İngilizce öğrenmesi bir sanat sergisi kadar yaratıcı ve ilham verici olabilir! Novakid, dil öğrenimini sanatsal bir yolculuğa dönüştürüyor. Aşağıdaki videomuzda bu yaratıcı sergiyi izleyin:
