10 dk. Balıklar nasıl nefes alır: Balıkların nasıl nefes aldığını çocukların anlayabileceği şekilde anlatalım!
- Balıklar nefes alır mı?
- Balıklar nasıl nefes alır?
- Balıklar nasıl nefes alır?
- Farklı şekilde nefes alan balıklar
- Balıklar boğulabilir mi?
- Balıklar nasıl nefes alır: Sıkça sorulan sorular
- Novakid’le tanışın!
Biz insanlar nefes almak için havaya ihtiyaç duyuyoruz ve dolayısıyla suyun altında nefes alamıyoruz. Peki ya o halde bütün hayatları suyun altında geçen balıklar nasıl nefes alabiliyor? Bu soru özellikle de çocuklar için büyük bir merak kaynağı.
Sizin çocuğunuz da bu soruyu sorarsa en başta ne cevap vereceğinizi bilememeniz normal. Ancak merak etmeyin, aslında balıklar suda nasıl nefes alır, çocukların dahi anlayabileceği bir basitlikte açıklamak gayet de mümkün!
Bu yazımızda tam olarak bu soruyu keşfedeceğiz. “Balıklar nasıl nefes alır?” sorusunu gerektiği kadar basitleştirerek, ancak doğruluktan da ödün vermeden hep birlikte cevaplayalım. Öğrenmeye başlıyoruz!
Balıklar nefes alır mı?
“Balıklar nasıl nefes alır?” sorusunu cevaplamaya başlamadan önce aslında çok daha temel bir soruyu cevaplayıp herhangi bir olası kafa karışıklığının önüne geçmekte fayda var. Bu da basitçe “Balıklar nefes alır mı?” sorusu.
Nefes almak bize en başta yalnızca havayla yapılabilen bir şey gibi geldiği için balıklar nefes almıyor zannedebiliriz. Ancak durum böyle değil, balıklar da gayet bizim gibi nefes alıyorlar. Tabii balık nefesiyle insan nefesi veya başka herhangi bir kara canlısının nefesi aynı şekilde işlemiyor.
Suda veya karada yaşaması fark etmeksizin bütün hayvanlar, yaşamak için nefes almaya ihtiyaç duyuyor. “Nefes almak” dediğimiz olgu da aslında oksijen alıp yediğimiz yiyecekleri enerjiye dönüştürme sürecine verdiğimiz isim. Buna aynı zamanda “solunum” da diyebiliyoruz.
Bu yazıda bizi ilgilendiren kısım, solunum yapmak için gerekli olan oksijenin nereden ve nasıl elde edildiği. Kara canlıları oksijeni havadan akciğer solunumu yoluyla alırken balıklar, oksijeni sudan solungaç adlı organlarla almak zorunda. Bunun tam olarak nasıl gerçekleştiğini açıklayarak “Balıklar nasıl solunum yapar?” sorusunu cevaplamış olacağız.
Balıklar nasıl nefes alır?
Az önce de dediğimiz üzere balık nefesi için kara canlılarında olan akciğer ve diyafram değil, onların yerine “solungaç” adı verilen bir organ kullanılıyor. Solungaçlar balıkların kafalarının yanlarında bulunan, birkaç çizgi şeklindeki, bazı balıklarda da biraz püsküle benzeyen organa verdiğimiz isim. Balıklar oksijen almak için bu organı kullanır.
Peki balıklar nefes almak için solungaç kullanıyorsa balıkların burnu var mıdır? Sonuçta kara hayvanları burunlarından veya ağızlarından nefes alabiliyorlar. Balıklar burundan nefes almıyorsa bu organa ihtiyaçları olmadığını düşünebilirsiniz.
Aslında bu sorunun cevabı da evet. Balıkların da tıpkı kara canlıları gibi burun delikleri bulunuyor. Ancak aradaki önemli fark, balıkların burnunu solunum için kullanmaması. Bizim aksimize balıklarda burun, sadece sudaki maddeleri koklamaya yarıyor. Üstelik bazı balık türlerinin koku duyusu oldukça gelişmiş oluyor!
Bu önemli ayrımı da yaptığımıza göre artık “Balıklar nasıl nefes alır?” sorusunu adım adım cevaplayalım!
Balıklar nasıl nefes alır?
Az önce de dediğimiz üzere balık nefesi için kara canlılarında olan akciğer ve diyafram değil, onların yerine “solungaç” adı verilen bir organ kullanılıyor. Solungaçlar balıkların kafalarının yanlarında bulunan, birkaç çizgi şeklindeki, bazı balıklarda da biraz püsküle benzeyen organa verdiğimiz isim. Balıklar oksijen almak için bu organı kullanır.
Peki balıklar nefes almak için solungaç kullanıyorsa balıkların burnu var mıdır? Sonuçta kara hayvanları burunlarından veya ağızlarından nefes alabiliyorlar. Balıklar burundan nefes almıyorsa bu organa ihtiyaçları olmadığını düşünebilirsiniz.
Aslında bu sorunun cevabı da evet. Balıkların da tıpkı kara canlıları gibi burun delikleri bulunuyor. Ancak aradaki önemli fark, balıkların burnunu solunum için kullanmaması. Bizim aksimize balıklarda burun, sadece sudaki maddeleri koklamaya yarıyor. Üstelik bazı balık türlerinin koku duyusu oldukça gelişmiş oluyor!
Bu önemli ayrımı da yaptığımıza göre artık “Balıklar nasıl nefes alır?” sorusunu adım adım cevaplayalım!
Size ve çocuğunuza harika bir hediyemiz var!
Çift dilli Sihirli Hikaye kitabı
- Adım: Balık, suyu içine çeker
“Balıklar suda nasıl nefes alır?” sorusunu cevaplarken en başta kendimiz nasıl nefes aldığımızı düşünelim. Gerek ağzımızı gerekse de burnumuzu kullanarak havayı içimize çekiyoruz ve akciğerlerimize dolduruyoruz. Balıklar da aslında tıpkı bizim gibi yapıyorlar. Balık nefesi, balığın ağzını açıp suyu içine çekmesiyle başlıyor.
- Adım: Su, solungaçlara ilerler
Balıkların ağızlarından giren su, özel bir kemiğin açılıp kapanan hareketiyle başın yan tarafında bulunan solungaçlara doğru ilerliyor. Bunu tıpkı biz burnumuzla nefes aldıktan sonra soluk borumuzun açılıp havanın akciğerlerimize ilerlemesi gibi düşünebiliriz.
- Adım: Su, solungaçlardan geçer
Bunun hemen ardından balık nefesini oluşturan su, solungaçların kendisinden geçer. Su, solungaçlardan geçerken burada “lamel” adı verilen ufak pulsu yapılarla temasa geçer. İşte sudaki oksijenin balıkların kanına geçmesini sağlayan yapı da tam olarak budur.
Balıkların solungaçlarında kan, ağızdan giren suyun tersi yönde akar. Solungaçlardan akan kanda bulunan oksijen, balığın yuttuğu suda bulunan oksijenden daha azdır. Az oksijene sahip kan da bol oksijene sahip suya ters yönde aktıkça solungaçlar, sudaki oksijenin etkili bir şekilde kana çekilerek toplanmasını sağlar.
Bir diğer yandan, insan solunumunu aklımıza getirirsek nefes aldığımızda oksijen alıp nefes verdiğimizde ise havaya karbondioksit saldığımızı hatırlayabiliriz. Peki ya balık nefesi için de benzer bir durum geçerli mi? Sonuçta balıkların da biz insanlar dahil olmak üzere diğer tüm hayvanlar gibi nefes aldığını söyledik, peki ya balıklar nefes verir mi?
Evet, balıklar da nefes verirler. Bir diğer deyişle, balık nefesinde de tıpkı kara canlılarında olduğu gibi bir yandan oksijenin alınıp diğer yandan da karbondioksitin salınması durumu söz konusu. Tabii doğal olarak balıklar oksijeni sudan aldıkları gibi karbondioksiti de suya veriyorlar.
Balık nefesinde karbondioksitin suya salınması oldukça basit bir şekilde gerçekleşiyor. Balığın kanında bulunan karbondioksit, zaten açık bir yapıya sahip olan solungaçlardan çıkıp kolayca suya karışıveriyor!
- Adım: Oksijen, balığın vücuduna dağıtılıyor
Hatırlarsanız solunum yapmaktaki amacın, oksijeni kullanarak vücuda enerji sağlamak olduğunu söylemiştik. Bunun için de tabii ki oksijenin kana karışıp vücudun çeşitli noktalarına ulaştırılması gerekiyor. Bu durum hem bizim gibi havadan nefes alan canlılar için hem de balıklar için geçerli.
Bu süreç balıklarda ve kara canlılarında nispeten benzer şekilde işliyor. İki hayvan türünde de oksijenle dolan kan, damarlar aracılığıyla vücuda dağıtılıyor. Aradaki önemli bir fark ise balıklarda damarlarda gerçekleşen dolaşımın, kaslarla da desteklenmesi. Balıkların vücudunda bulunan kaslar hareket ederek kanın daha kolay bir biçimde vücutta dolaşmasına olanak sağlıyorlar.
- Adım: Döngü baştan başlıyor
Balık nefesi, yukarıda saydığımız adımlarla tamamlanmış oluyor. Ancak tabii ki de tıpkı bizde olduğu gibi balıklarda da solunum, tek bir nefesle başlayıp bitmiyor! Vücudun sürekli oksijene ihtiyacı olduğu için balıklar da tıpkı bizim gibi her zaman solunum yapıyorlar. Yani kan vücuda dağıldıkça yukarıdaki adımlar her zaman en baştan tekrar ediliyor. Böylece balıklar hayatta kalabiliyor.
Farklı şekilde nefes alan balıklar
“Balıklar nasıl nefes alır?” sorusunun cevabı, çoğu balık türü için yukarıdaki şekilde verilebiliyor. Ancak hayvanlar aleminin ne kadar devasa olduğunu düşününce arada bazı istisnalara rastlamamak da mümkün değil. Bazı balık türlerinin solunum yapma şekli biraz daha farklı. Örneğin:
- Akciğerli balıklar
Bu balık türü, ismini evrim sürecinde solungaçlara ek olarak çok ilkel akciğer benzeri yapılar da geliştirmesinden alıyor. Akciğerli balıklar, normalde diğer her balık gibi suda yaşamalarına rağmen ara sıra su yüzeyine çıkıp derin bir nefes alıyorlar, yani tıpkı bizim gibi havadan solunum yapıyorlar!
- Beta balıkları
Akvaryumları sık sık süsleyen, can alıcı renkleriyle bildiğimiz beta balıkları da “Balıklar nasıl nefes alır?” sorusunu farklı bir şekilde açıklamamızı gerektiren türlerden.
Bu balıkların solunum yapması için solungaçları yeterli olmuyor. Bunun yerine, yapısı tıpkı akciğere benzeyen “labirent organı” adlı bir organ aracılığıyla düzenli olarak havadan oksijen almaları gerekiyor. Bu yüzden akvaryumdaki beta balıkları sık sık suyun en tepesine çıkıp nefes alırlar.
- Tarpon balığı
Tarpon adı verilen balık türünün de tam olarak akciğer olmasa da hava kesecikleri olarak işlev görebilen organları bulunuyor. Eğer suyun içindeki oksijen seviyesi yeteri kadar yüksek değilse tarpon balığı su yüzeyine çıkıp derin bir nefes alabiliyor ve yaşamsal fonksiyonlarını havadan elde ettiği oksijenle devam ettirebiliyor.
- Köpekbalıkları
Aslında köpekbalıklarının nefes alma şekli, yukarıda balık nefesi için yaptığımız açıklamayla temelinde aynı. Fakat köpekbalıklarını özel ve biraz da şanssız kılan özellikleri, solungaçlarının diğer çoğu balıkta olduğu gibi suyu ilerletmek için kendi kendine kasılamaması.
Bu da demek oluyor ki köpekbalıkları, nefes alabilmek için devamlı ileriye doğru hareket etmek ve solungaçlarından suyun geçmesini sağlamak zorunda. Hatta öyle ki köpekbalıkları hayatta kalabilmek için uyurken dahi sürekli hareket etmek zorundalar!
Balıklar boğulabilir mi?
“Balıklar suda nasıl nefes alır?” sorusunu böylece cevaplamış ve detaylandırmış olduk. Bunun yanı sıra bu konuyla alakalı, özellikle de çocukların aklına gelebilecek bir soru daha var: Balıklar boğulabilir mi? Hemen bu soruyu cevaplayalım!
Bu soruyu en kısa şekilde cevaplamak gerekirse evet, balıklar da tıpkı kara canlıları gibi “boğulabilir”. Ancak tabii ki de kara canlıları için “boğulmak” adını verdiğimiz olay, balık nefesinde tam olarak aynı şekilde işlemiyor. Sonuçta su yutmak, bizim aksimize balıklar için bir dert değil, hatta bir zorunluluk.
Balıkların boğulması iki şekilde gerçekleşebilir. Bunlardan birincisi, suda yeterli miktarda oksijen bulunmaması. Eğer su çok kirliyse, fotosentez yaparak suya oksijen salmak için yeteri kadar alg bulunmuyorsa ve benzeri durumlarda sudaki oksijen seviyesi yetersiz olabilir. Bu da balıklar solungaçlarını kullansalar dahi ihtiyaçları olan oksijeni elde edemeyecekleri anlamına gelir.
Balık nefesinin mantığıyla boğulmayı bu açıdan kara canlılarının nefesine biraz benzetebiliriz. Kara canlıları da suyun altında olmasalar dahi oksijensiz bir ortamda kaldıklarında boğulurlar.
Balıkların boğulmasının diğer şekli ise, balığın sudan dışarı çıkmasıyla gerçekleşir. Bu durumda solungaçlar tam anlamıyla çöker. Solungaçlar çökünce de maalesef balık nefesinin gerçekleşmesi mümkün olmaz ve balıklar boğulur. Yani kara canlıları nasıl suda kalınca boğuluyorsa balıklar da suyun dışında kalınca boğulur.
Balıklar nasıl nefes alır: Sıkça sorulan sorular
“Balıklar nasıl nefes alır?” sorusunu adım adım açıkladık ve bazı ek bilgiler de verdik. O zaman şimdi de bu konu hakkında sıkça sorulan sorulardan bazılarını cevaplayalım.
Balıklar suyun altında nasıl nefes alır? 
Balıklar, suyun altında solungaç adlı organları kullanarak nefes alır. En başta su yutarlar, ardından bu su solungaçlardan geçer ve bu esnada sudaki oksijen, balığın kanına aktarılır. Aynı zamanda balığın kanındaki karbondioksit de solungaçlardan dışarı atılır.
Balıklar suda nasıl nefes alır okul öncesi?
Balıklar, solungaç adını verdiğimiz bir organla nefes alır. Balıklar önce su yutar. Ardından bu su, solungaçlardan geçer. Su solungaçlardan geçince balıklar tıpkı bizim gibi nefes almış ve kanlarını temizlemiş olurlar.
Balık suda nasıl solunum yapar?
Balık, solungaçlarla suda solunum yapar. Balığın ağzından girip solungaçlarından geçen suyun içindeki oksijen, balığın kanına geçer. Bu esnada balığın kanındaki karbondioksit de solungaçlardan dışarı verilir.
Denizdeki canlılar nasıl nefes alır?
Denizdeki canlılar çoğunlukla solungaçlarını kullanır ve oksijeni doğrudan sudan alarak nefes alır. Ancak bazı deniz canlıları nefes almak için havaya da ihtiyaç duyarlar, dolayısıyla düzenli olarak su yüzeyine çıkar, nefes alır ve geri inerler.
Sudan çıkan balık neden ölür?
Balıklar sudan çıkarıldıklarında nefes almalarını sağlayan organ olan solungaçlar çöker. Dolayısıyla sudan çıkan balıklar boğularak ölür.
Novakid’le tanışın!
Çocukların ve ebeveynlerin merak edebileceği her türlü soruyu Novakid’de cevaplıyoruz. Asıl uzmanlık alanımız ise çocuklar için online İngilizce eğitimi. Eğer çocuğunuzun İngilizceyi en doğal haliyle ve bol bol eğlenceyle öğrenmesini isterseniz ücretsiz deneme dersinizi şimdi alın ve aramıza katılın!
