Disleksi için akıcı okuma teknikleri: Disleksi bozukluğuna rağmen akıcı okumak için neler yapılabilir?

Disleksi bozukluğuna sahip çocuklara olabildiğince etkili olabilmek için en büyük sorumluluk, doğal olarak ebeveynlerin üzerine düşüyor. Biliyoruz ki bu bozukluk, diğer bazı becerilerin yanı sıra okuma yeteneğini fazlasıyla olumsuz etkiliyor. Ancak yine de disleksi, okumayı tamamen imkansız kılmıyor.

Doğru yöntemlerden faydalandığımız sürece disleksi bozukluğu olan çocukların da gayet akıcı bir şekilde okuyabilmelerine büyük ölçüde yardımcı olabiliriz. Bu, özellikle de disleksi hakkındaki farklılığın artmasıyla ve yeni yöntemlerin geliştirilmesiyle günümüzde giderek kolaylaşıyor.

Biz de bu yazımızda disleksi için uygulanabilecek bazı akıcı okuma tekniklerini derledik. Listelediğimiz akıcı okuma çalışmalarını ve tekniklerini uygulayarak disleksi bozukluğu olan çocukların okuma becerisini geliştirmeye etkili bir şekilde destek olabiliriz. Bu yöntemleri hep birlikte keşfedelim!

•  Kelimeleri aşama aşama genişletme

Akıcı konuşma çalışmaları konusunda şanslı olduğumuz bir nokta, Türkçenin sondan eklemeli yapısını disleksili çocukları destekleyecek bir şekilde kullanabilmemizin mümkün olması. Disleksi bozukluğunun özelliklerinden biri, özellikle de uzun kelimeleri parçalara bölmekte zorlanmak. Kelimeleri aşama aşama genişleterek bunun önüne geçebiliyoruz.

Diğer bir deyişle, basitten karmaşığa giderek, kelimelere ekleri tek tek getirerek disleksi okuma etkinliklerini adımlar içeren bir şekilde ilerletebiliyoruz. Örneğin önce “gel” gibi basit bir kelimeyi yazıp bunu yavaş yavaş “gelme”, “gelmedi”, “gelmediler”, “gelmedilerse” gibi teker teker ek getirerek genişletebiliriz.

Bu yöntemin en büyük avantajı, çocukların belki kendileri dahi fark etmeden uzun kelime yapılarına alışabilmesini sağlaması. Türkçe gibi sondan eklemeli dillerde hece sayısı uzayıp giden kelimelerle sık sık karşılaşabileceğimizi de göz önünde bulundurursak, bu becerininin geliştirilmesine katkı sağlamanın oldukça önemli olduğunu anlayabiliriz.

• Çok duyulu okuma 

Disleksi sorunu olan çocuklara özel olarak tasarlanan birçok eğitim programı, sadece görme ve işitme değil, aynı zamanda dokunma gibi diğer duyuları da öğrenme sürecine katan uygulamalar içeriyorlar. Aynı mantığı uygulayarak akıcı okuma çalışmaları düzenlememiz de pek tabii mümkün.

Öğrenim bozukluklarına sahip öğrencileri desteklemek için faaliyetler gösteren ABD merkezli bir kuruluş olan Read Learning Center, aşağıdaki gibi kinestetik öğrenme yöntemlerini içeren uygulamaları, disleksi okuma etkinliklerinde kullanılabilecek yöntemlere örnekler olarak gösteriyor:

• Harfleri kuma çizerek şekillerini daha iyi tanımak,
• Harf şeklinde oyun bloklarından veya manyetik levhalardan faydalanmak,
• Harfleri ve sesleri bazı vücut hareketleriyle bağdaştırmak. Örneğin, çocukların harfleri parmaklarını kullanarak harfleri havaya çizmesinden bahsedebiliriz.

• Kelime kutucukları

Disleksi ve benzer öğrenme bozukluklarına sahip çocuklara akıcı okuma çalışmalarında destek olmak için sık sık kullanılan bir başka yöntem, “Elkonin kutuları” adıyla da bilinen kelime kutucukları oluşturmak. 

Bu kutuları hazırlarken genellikle öncelikle bir kağıda okumak istediğimiz kelimeyi temsil eden bir resim konuyor. Altına ise yan yana boş kutucuklar çiziliyor. Bu kutucukların sayısı da, kelimede bulunan fonem yani ses sayısıyla aynı oluyor. Çocuklar bu kutucukları teker teker okuyup, okudukları her kutucuğa boncuk veya benzeri bir cisim koyarak ilerliyorlar.

Örneğin, Elkonin kutularından faydalandığımız disleksi okuma etkinliklerinden birinde hedef kelimemizin “koyun” olduğunu düşünelim. Bir koyun resminin altına “koyun” kelimesindeki her ses için bir kutu, yanı toplamda 5 kutu çiziyoruz. Sonra da çocuk “k”, “ko”, “koy”… diye adım adım bu kutuları okuyor. Okudukça da kutulara bir boncuk koyuyor.

Bu yöntem en başta çok basit görünse de epey etkili olduğu bilimsel olarak kanıtlanmış. Ohio’da bir ilkokulda yürütülen bir çalışma, kelimelerin seslerini Elkonin kutularıyla öğrenen öğrencilerin, daha geleneksel yöntemlerle öğrenenlere kıyasla çok daha başarılı olduğunu buluyor.

• Kelimeleri görülen anda taınmayı öğretmek

Disleksi bozukluğu olmayan kişiler, günlük hayatta bir metinle karşılaştıklarında her kelimeyi teker teker harflerine ayırarak okumuyorlar. Bunun yerine, özellikle de kullanım sıklığı yüksek olan kelimeler, görüldüğü anda tanınıyor ve tam o anda okunmuş gibi oluyor. Bunlara İngilizcede “sight words” adı veriliyor.

Disleksi problemi yaşayan çocuklar ise bunu yapmakta biraz zorlanabiliyor. Özellikle de “hızlı adlandırma açığı” türündeki disleksiye sahiplerse bu problem öne çıkacaktır. Dr. Katsiaryna Liaonchyk’in açıklamasıyla hızlı adlandırma açığının ne olduğunu da hemen hatırlayalım:

“Hızlı Adlandırma Açığı (kelimeleri geri getirmede zorluk, sık sık kelimelerin yerini değiştirme, sözlü olarak yavaş cevap verme, gerçek kelimeler yerine saçma kelimeler uydurma). Çocuk bir harfi, sayıyı, rengi veya nesneyi hızlı ve otomatik olarak adlandırmakta zorlanır. İşlem hızı düşüktür ve bunları adlandırmak zaman alır.”

Bunun aynısını disleksili çocuklara öğretmeyi amaçlayan akıcı okuma çalışmaları da planlayabiliriz. Yapmamız gereken şey, çocuğun sık karşılaşacağını düşündüğümüz kelimeleri ufak kartlara yazmak, yani flash kart oluşturmak. Bunları düzenli aralıklarla tekrar etmek, disleksili çocukların kelimelere gitgide alışmasını sağlayacaktır.

Bu yöntemi daha önce bahsettiğimiz çok duyulu okumayla birleştirirsek yapacağımız akıcı okuma çalışmaları, disleksili çocuklar için çok daha etkili olacaktır. Ardından bu kartlarla oyunlar tasarlayarak etkinlikleri çok daha eğlenceli hale de getirebiliriz.

• Disleksiye uygun yazı tipi kullanmak

Disleksi bozukluğunun öne çıkan bir özelliği, genellikle “b” ve “d” gibi benzer harflerinin birbirine karıştırılarak okumayı zorlaştırması. Şanslıyız ki dijital çağda tam da bu zorluğa engel olmak amacıyla, disleksili bireylere özel olarak hazırlanan bir yazı tipi (font) bulunuyor: OpenDyslexic.

Kullanımı tamamen ücretsiz olan bu yazı tipi, harfleri ve diğer sembolleri birbirinden ayrı tutarak dijital yazıların disleksili bireyler tarafından okunmasını büyük ölçüde kolaylaştırıyor. Biz de disleksi okuma etkinliklerinde bu yazı tipini kullanarak okuma çalışmamızı çok daha rahat bir hale getirebiliriz.

• Yardımcı teknolojiler

Disleksi okuma etkinliklerine teknolojinin katkısı elbette sadece yazı tipleriyle sınırlı değil. Bunun çok daha ötesinde yazılımlardan ve cihazlardan, çeşitli akıcı okuma tekniklerini uygulamak için faydalanabiliyoruz.

Örneğin, bir süredir var olan ve günümüzde yapay zeka sayesinde hiç olmadığı kadar gerçekçi hale gelen konuşma sentezleme teknolojileri, ekrandaki yazıları saniyeler içinde sanki bir insan okuyormuş gibi seslendirebilmemizi sağlıyor. Bunlara İngilizcede “Text-to-Speech (TTS)” adı veriliyor.

Bunun yanı sıra sesli kitaplar da disleksi okuma etkinliklerinde oldukça işimize yarayabilecek araçlar. Özellikle de çocukların zaten sevdiği ve bildikleri kitapların sesli halini bulabilirsek hem kolay hem de eğlenceli akıcı okuma çalışmaları yapabiliriz.

Bir diğer örnek de disleksili bireylere yardımcı olması için geliştirilen okuma kalemleri. Tıpkı bir kalem gibi tutulan bu akıllı cihazlar, bir sayfanın üstünde kelimelerin üzerinden geçtikçe onları sese çeviriyorlar. Bu da disleksi okuma etkinlikleri çok pratik bir hale getiriyor.

Tüm bu teknolojileri kullanarak yalnıza akıcı okuma çalışmalarımızı kolaylaştırmakla kalmamış, aynı zamanda eşli okuma gibi bazı yöntemleri tek kişi olarak yürütmeyi dahi mümkün hale getirmiş oluyoruz.