Disleksili çocukları desteklemek: Disleksi öğrenme güçlüğü için ne yapılmalı?

Disleksi öğrenim bozukluğu, çocukların hem eğitim hayatını hem de günlük hayatını olumsuz etkileyen bir durum. Çocukların bu bozuklukla başa çıkabilmesi ve önlerindeki zorlukları aşabilmesi için en büyük sorumluluk ise doğal olarak ebeveynlerin üzerine düşüyor.

Peki ya ebeveynler disleksi bozukluğuna sahip bir çocuğu cesaretlendirmek ve bozuklukla mücadele etmesine yardımcı olmak için ne gibi adımlar atabilir? Evde çocuğa destek olmak amacıyla disleksi öğrenme güçlüğü için ne yapılmalı?

Bu yazımızda bu soruları hep birlikte cevaplayacağız. Disleksi bozukluğuna sahip çocuklara doğru ve etkili bir şekilde yardımcı olabilmek için bilmemiz gerekenleri sıralayıp, yeri geldiğinde bu bozukluk üzerine yapılan araştırmalarla da dediklerimizi destekleyeceğiz.

• Beraber yüksek sesle kitap okumak

Hem disleksili çocuğu cesaretlendirmek, hem de disleksiyle akıcı okuma becerilerini artırmak için kullanıldığında epey etkili olan beraber yüksek sesle kitap okuma yöntemi, çocuklar için evde desteklendiklerini hissettikleri ve rahat oldukları bir ortam oluşturmasıyla öne çıkıyor.

Evde disleksi eğitimi için beraber kitap okuma yönteminin belki de en büyük avantajı, oldukça çok yönlü bir destek sağlaması. Öncelikle, her gün birlikte kitap okumak, çocuğun okuma becerilerinin zamanla artmasını sağlayacaktır. Bunun yanı sıra beraber kitap okumak, her yaş için uygun olan, çocuklara kitap sevgisi aşılamayı mümkün kılan bir aile etkinliği.

Disleksili çocuklarla beraber kitap okurken en çok dikkat etmemiz gereken şey ise, bunu yaparken evdeki ortamın mümkün olduğunca rahatlatıcı ve kitaba odaklanmaya elverişli olması. Örneğin normalde hem ebeveynlerin hem de çocukların birlikte sesli okumasını hedeflerken, çocuk kendini yeterince rahat hissetmediğinde ya da yorulduğunda sadece ebeveyn sesli okumaya devam edip, çocuğun sessizce takip etmesine izin verilebilir.

• Fonemik farkındalığı geliştirme etkinlikleri yapmak

Evde disleksi eğitiminde bir diğer oldukça önemli unsur da, çocuğun harfleri ve sesleri tanımasına olabildiğince etkili bir şekilde destek olabilmek. Bu, özellikle de epey yaygın olan Fonolojik Disleksi türündeki bozukluk için geçerli. Dr. Katsiaryna Liaonchyk’in tanımıyla bu disleksi türünü kendimize hatırlatalım:

“Fonolojik disleksi (harflerin/harf kombinasyonlarının çıkardığı sesleri öğrenmede zorluk, bilmediği kelimeleri seslendirmede zorluk, aynı kelimeyi farklı şekillerde hecelemede zorluk, yavaş okuma, okuma aktivitelerinden kaçınma, tanıdık kelimeleri yeni bağlamlarda tanımada zorluk). Bu tür disleksi, harf harf okumada, çocuğun okurken harfleri atlayabilmesi ve yerlerini değiştirmesi şeklinde ifade edilir.”

Peki bu öğrenme güçlüğü nasıl yenilir? Bu sorunun cevabı, “fonemik farkındalık” dediğimiz özelliği geliştirmekten, yani çocukların dilde bulunan sesleri daha iyi tanıyıp onları harflerle ilişkilendirmelerine yardımcı olmalarından geçiyor.

Disleksi için fonemik farkındalığı geliştirme amacıyla uygulanabilecek birçok farklı yöntem bulunuyor. Bunların arasında kelimeleri hecelere ayırmak, ulama yöntemiyle (heceleri uzatarak) okuma yapmak, kafiyeler bulmak, Elkonin kutularından yararlanmak gibi örnekler var. Bu yöntemlerden sizin için en uygununu bulmak, evde disleksi eğitimini fark edilir ölçüde ilerletecektir.

• Çok duyulu öğrenme yöntemleri kullanmak

Disleksili çocuklara yardımcı olmak için kullanılabilecek en iyi yöntemlerden birinin, çok duyulu öğrenme olduğu biliniyor. Bunun üzerine yapılan onlarca bilimsel araştırma mevcut. Japonya’da bulunan Kyushu Üniversitesinin Disleksi Araştırma Merkezinden Dr. Rina Fujita’nın yaptığı bir inceleme bizlere net bir şekilde gösteriyor ki tüm bu bilimsel çalışmalar, çok duyulu öğrenmenin disleksili çocuklar için her alanda çok etkili olduğunu kanıtlamakta.

Bizler de bilimsel araştırmaları takip ederek çok duyulu öğrenme yöntemlerini evde disleksi eğitiminin bir parçası haline getirebiliriz. Bunu yapmanın da çeşitli yolları var. Özellikle de kinestetik öğrenme biçimini destekleyen, dokunma duyusundan yararlanan stratejiler öne çıkıyor.

Örnek vermek gerekirse harf şeklinde mıknatıslı çubuklar kullanmak, kuma yazı yazmak, harfleri havaya çizmek gibi bazı etkinlikler, disleksiden dolayı harfleri tanıyamama durumunda çocuklara oldukça yardımcı olabilir. Üstelik çok duyulu eğitim, çocuklar için daha eğlenceli de olacaktır.

• Teknolojiden faydalanmak

Günümüzde herhangi bir konuda eğitimden bahsettiğimizde teknoloji hakkında da bir şeyler demeden geçemiyoruz. Her geçen gün gelişen eğitim teknolojileri, doğru kullanıldıkları takdirde çocuklara büyük avantajlar sağlıyorlar. Aynı durum doğal olarak disleksi için de geçerli.

Ancak evde disleksi eğitiminde, standart eğitimdekinden biraz daha farklı teknolojik araçlardan faydalanmamız gerekebiliyor. Sonuçta tablet, bilgisayar gibi cihazlara erişimimiz olması bizim için bir avantaj olsa da disleksili çocuklar, ekranlarda gördükleri yazıları kolay kolay okuyamayabilirler. Teknolojinin çocuk gelişimindeki faydalarından yararlanmak için bu tarz engellere takılmadığımızdan emin olmalıyız.

Peki o halde teknoloji kullanımı özelinde disleksi öğrenme güçlüğü için ne yapılmalı? Ne gibi araçlardan faydalanarak disleksili çocukları etkili bir şekilde desteklediğimizden emin olabiliriz? Bu soruları cevaplamanın en iyi yolu, disleksi için kullanılan eğitim teknolojilerine bazı örnekler üzerinden ilerlemek.

Bu noktada belki de en öne çıkan teknoloji, saniyeler içinde ekrandaki yazıları sese çevirebilen konuşma sentezleme (“text-to-speech/TTS”) teknolojileri. Evde disleksi eğitiminde bu teknolojilerden faydalanırsak, çocuklar tek başına dahi eşli yüksek sesli okuma yapabilmiş gibi oluyorlar. Üstelik yapay zeka sayesinde üretilen sesler her geçen gün daha da gerçekçi oluyor.

Buna benzer bir şekilde, disleksili bireyler için özel olarak geliştirilen bazı tarama kalemleri mevcut. Bu dijital kalemler, kitap sayfası gibi bir yüzeyin üstünde yazıların üzerinden geçtikte konuşma sentezleme teknolojisiyle onları seslendiriyorlar. Epey pratik olmaları, onları evde disleksi eğitimi için dikkat çekici bir hale getiriyor.

Son olarak, sesli kitaplardan da bahsetmeyi unutmamak lazım. Bu kitaplar çoğunlukla profesyonel ses sanatçıları tarafından seslendiriliyorlar, fakat dediğimiz üzere, konuşma teknolojileri ve yapay zekanın gelişmesiyle birlikte daha da yaygınlaşacaklarını varsayabiliriz.

Tabii evde disleksi eğitiminde yalnızca konuşma seslendirme teknolojilerine bel bağlamak istemeyiz. Sonuçta çocukların her zaman sese çevrilen yazıları dinleme fırsatı olmayabilir. Şanslıyız ki disleksiyi destekleyici teknolojiler de bundan ibaret değil.

Örneğin, disleksisi olmayan bireylerin de sık sık kullandığı metin düzeltme veya hataların altını çizme gibi bazı özellikler, disleksili çocukların sessiz okuma yapmasına yardımcı olabilir. Yanlış yazılan kelimelerin otomatik olarak altının çizilmesi, çocuğun dikkatini çekip tekrar okumaya teşvik edecektir.

Bunun yanı sıra disleksisi olan bireylerin rahatça okuması için özel olarak geliştirilen OpenDyslexic yazı tipi (font) gibi bazı yazılımsal teknolojiler de evde disleksi eğitiminde teknolojik cihazlardan faydalanmak istiyorsak işimizi önemli ölçüde kolaylaştıracaktır.

• Çocuğu takdir etmek ve duygusal destek vermek

Belki diğer yöntemler kadar somut olmadığı için akla en başta gelmiyor olabilir, ancak aslında “Disleksi öğrenme güçlüğü nasıl yenilir?” diye sorduğumuzda cevap ararken çocuğun psikolojisini ve moralini asla göz ardı etmememiz gerekiyor. Hatta göz ardı etmemenin de ötesinde, çocuğa aktif bir şekilde duygusal destek sağlamamız gerek.

Britanya Kolumbiyası Üniversitesinden emekli profesör Linda Siegel, disleksiyle başa çıkmada özellikle de çocukların sadece öğrenme zorluğuna odaklanmayıp aynı zamanda başarılı oldukları alanları öne çıkarmamız ve onları iyi hissettirmemiz gerektiğine vurgu yapıyor. Kendisi bu durumu “Disleksi ile baş etmenin en önemli yolu, çocukların yeteneklerini keşfetmelerine ve başarılarıyla gurur duymalarına yardımcı olmaktır.” diyerek ifade ediyor.

Aslına bakarsanız evde disleksi eğitiminde çocuğu sık sık takdir etmek ve duygusal olarak iyi hissettirmek, sadece onun moralini yüksek tutmaktan veya kafasını dağıtmaktan da ibaret değil. Bunun da ötesinde, eğer ebeveynler gerekli duygusal desteği verebilirlerse disleksili çocuklarına çok önemli hayat becerileri öğretmiş oluyorlar.

Örneğin, disleksili bireylerin birçoğunun okuma yazmada kötü olsalar da sanat, spor, tasarım, müzik gibi çeşitli alanlarda oldukça yetenekli olabilecekleri biliniyor. Bu da demek oluyor ki çocuklarda yetenek keşfetmek ve desteklemek, disleksiyle başa çıkmanın bir yolu haline geliyor.

Bunun yanı disleksisi olan çocuğu cesaretlendirmek ve ona bir sorumluluk bilinci aşılamak da sürecin önemli bir parçası. Çocuğa destek olurken bir yandan da kendini ifade etmesine ve bazen de kendi başlarına hareket etmelerine izin vermek, çocukların disleksinin yarattığı zorlukları daha özgüvenli bir şekilde sırtlayabilmesine imkan sağlayacaktır.

Son olarak, evde disleksi eğitimi esnasında çocukları asla zorlamamamız ve strese sokmamamız gerektiğini de unutmayalım. Dediğimiz üzere, çocuğun kendini ifade etmesine izin vermemiz gerekiyor. Yani eğer çocuk, örneğin okuma etkinliğinde çok zorlanıyorsa, sözünü dinleyip bir mola vermek iyi bir seçenek olacaktır.

Tekrardan hatırlatalım: Disleksi, çoğunlukla okuma yazma becerileriyle ilişkilendirilen bir öğrenim bozukluğudur. Fakat bu bozukluk, çocukları her zaman zora düşürecek bir hastalık gibi görülmemelidir. Doğru yöntemler uygulanıp duygusal destek sağlandığında disleksili çocuklar hayatta gayet başarılı olacak, hatta disleksisi olmayan bireyleri dahi geçebileceklerdir.