Üstün yetenekli çocuklar nasıl anlaşılır? Çocuğum üstün zekalı mı? Çocuklarda üstün yetenekleri tespit etme rehberi!

Her şeyden önce “yetenek” kavramını daha yakından tanımakla başlayalım. Böyle çocuklarda tam olarak neyi aradığımızı net bir şekilde anlayabiliriz.

Yetenek, genellikle bir alanda doğal olarak sahip olunan beceri veya kabiliyet olarak tanımlanıyor. Bu tanımın en önemli kısmı ise muhtemelen “doğal olarak” ifadesi. Mutlaka sizin de aklınıza gelmiştir ki üstün yetenekli çocuklar dediğimizde söz konusu kabiliyetlerin bir şekilde doğuştan geldiğini anlıyoruz. Bir diğer deyişle, bir çocuğun herhangi bir alanda önceden eğitim almamasına rağmen yüksek performans sergilediğini fark edersek bunun bir yetenek olması oldukça muhtemeldir.

Yetenek kavramının bir diğer önemli yanı ise, genellikle özel bir alanda toplanması. Yani üstün yetenekli çocukların müzik, resim, matematik, okuma-yazma gibi alanların tümünde aynı anda çok iyi olmasındansa bunların birinde üstün başarı elde etmesini beklemek daha normal olur. Üstün zekalı çocuklar da genelde tüm derslerde iyi olsalar da özellikle parladıkları konular mutlaka olacaktır. 

Son olarak, yeteneğin eğitilebilecek ve geliştirilebilecek bir şey olduğunu da söylemeden geçmeyelim. Doğuştan gelen yetenekleri daha çok bir alandaki yöntemleri hızlıca öğrenme kabiliyeti gibi de düşünebiliriz. Zaten yetenekli çocuk yetiştirme konusunda en önemli şey de becerileri doğru şekilde destekleyip teşvik edebilmektir.

Yeteneğin ne olduğundan temel özellikleriyle birlikte bahsettik. Ancak elbette yetenek kavramının tanımını bilmek, bunu çocuklarda doğru zamanda tespit edebilmek için kendi başına yeterli değil. Evet, üstün yetenekli çocuklarda tam olarak aradığımız şeyin ne olduğunu biliyor olabiliriz, ancak bunu fark edebilmek için aklımızda bulunması gereken birkaç unsur daha var.

Üstün yetenekli ve üstün zekalı çocuklar, genellikle bir yeteneğe sahip olsalar dahi bunu kolayca dışavurmayabilirler. Çocukların çoğu zaman “Ben bu alanda yetenekliyim!” demelerini de beklemeyiz. Peki o halde çocuğun üstün zekalı olduğu nasıl anlaşılır?

Bu soruyu cevaplamak için, üstün yetenekli çocukların genelinde görülen birtakım özellikleri ipucu olarak kullanabiliriz. Eğer çocuğunuzun aşağıdaki özelliklere sahip olduğunu doğrulayabiliyorsanız, bunları birer üstün zeka belirtisi olarak yorumlayabilirsiniz:

1. Kabiliyetin erken yaşta sergilenmesi: Dediğimiz gibi, “yetenek” kavramından çoğunlukla doğuştan gelen bir şeyi anlıyoruz. Bu da demek oluyor ki üstün yetenekli çocukların, özel becerilerini oldukça erken bir vakitte sergilemesini bekleyebiliriz. Örneğin üstün zekalı çocuklar daha 1-2 yaşındayken karmaşık bulmacalar çözüyor olabilir, okul öncesinde matematik işlemlerini anlıyor olabilirler, ritim duyguları çok gelişmiş olabilir veya bu tarz başka alanlarda öne çıkabilirler.
2. Tutku ve heves: Çocukların genel olarak epey heyecanlı ve enerjik olabileceklerini biliyoruz. Akılda bulundurmamız gereken bir nokta ise bazen bu heyecanın üstün zeka belirtileri arasında yer alabileceği. Eğer çocuğunuz, belli bir etkinliği yapmak için yaşıtlarından çok daha hevesliyse bu, o alanda kendine güvendiğini ve bir yeteneği olduğunu gösterebilir.
3. Çok hızlı öğrenme ve gelişme: Biraz önce bahsettiğimiz üzere yetenek, aynı zamanda çocuğun üst seviye bir öğrenme kabiliyeti olması anlamına geliyor. Üstün zekalı çocuklar birçok yeni kavramı hızlıca anlayıp biraz da destekle git gide daha da ileri başarılar elde edebilirler. Örneğin bir enstrümanı çok erken yaşta çok iyi çalabilirler veya resimleri her gördüğünüzde daha da etkileyici bir hal alıyor olabilir.
4. Yaratıcılık ve yenilik: Üstün zekalı çocukların bir diğer ayırt edici özelliği de oldukça yaratıcı şekillerde düşünüp kendi kendilerine yeni şeyler keşfedebilmeleri. Örneğin matematik alanında üstün yetenekli çocuklar, bazı basit denklemleri anladıktan sonra çeşitli problemlerin çözümlerini kendi kendilerine bulabilir, hatta yeni çözümler dahi keşfedebilirler.
5. Odak ve azim: Üstün yetenekli çocuklar hakkında kolayca fark edebileceğiniz bir davranış, yetenekli oldukları şeyle uğraşırken adeta kilitlenip tüm odaklarını ona verebilirler. Aynı zamanda yeteneklerine güvendikleri için daha da gelişmeyi isteyebilir, yani azimli davranabilirler.
6. Başkaları tarafından fark edilmek: Üstün zekalı çocuklar kimi zaman yeteneklerini ev ortamında sergileme fırsatı bulamıyor olabilir. Bu durumda farklı ortamlarda öğretmenleri veya akranları çocuğun yeteneğini fark edip bunu ifade edebilir. Dolayısıyla ebeveynler, “Çocuğum üstün zekalı mı?” diye merak ediyorsa çocuk hakkında başkalarının yorumlarını da dinleyebilirler.

Yukarıda, çocuklarda üstün zeka belirtileri olarak kabul edilebilecek bazı davranışsal özelliklerden bahsettik. İlginç bir durum ise bazen çocukların bu özelliklere sahip olmasına rağmen yeteneklerinin tam olarak hangi konuda olduğunu anlamanın zor olabilmesi. Veya benzer bir şekilde, çocuk aslında üstün zekalı olsa dahi yeteneği doğru şekilde fark edilmezse tam potansiyeline ulaşamayabilir. 

Bunun olmaması için çocuklarda üstün yeteneğin açığa çıkarılması ve ardından desteklenmesi oldukça önemli. Aşağıda üstün zekalı çocukların kabiliyetlerini keşfetmek için bazı ipuçları listeledik. Gelin, tavsiyelerimizi inceleyelim:

1. Gözlem: Çocuğunuzun davranışlarına, ilgilendiği şeylere ve severek yaptığı etkinliklere dikkat edin. Aynı zamanda yukarıda saydığımız üstün zeka belirtilerini de çocuğunuzda görüp görmediğinizi gözlemlemek iyi bir fikir olur.
2. Fırsat yaratmak: Üstün yetenekli çocukların becerilerini sergileyebilmesi için gerekli fırsatları elde edebilmeleri çok önemlidir. Çocuğunuzu çeşitli alanlardaki aktivitelerde şansını denemeye teşvik edin. Resim, müzik, matematik, spor gibi alanları çocuğunuzun en azından bir defa deneyimlemesi, yeteneğini ortaya çıkartmaya yarayabilir.
3. Eğitmenlere kulak vermek: Başkaları tarafından fark edilmenin, üstün zekalı çocukların özelliklerinden biri olduğunu söylemiştik. Dolayısıyla çocuğunuzun kabiliyetleri hakkında size söylenenleri dikkatle dinleyin ve kimin söylediğini de göz önünde bulundurun. Örneğin matematik alanında üstün yetenekli çocukları doğal olarak matematik öğretmenlerinin çok övmesini bekleriz.
4. Çocuğu kendini ifade etmeye teşvik etmek: Çocukla aktif bir şekilde iletişim kurup ilgi alanları hakkında konuşmaya teşvik ederseniz, yeteneklerini keşfetmeniz çok daha kolaylaşacaktır. Üstün yetenekli çocuklar, doğal olarak yetenekli oldukları konularda daha fazla konuşmayı tercih edecek ve aynı zamanda daha da hevesli olacaktır.
5. Sürekliliğe dikkat etmek: Üstün yetenekli çocukların bir alana yatkınlığı olsa da bu yatkınlık çoğu zaman aniden ortaya çıkmaz. Yeteneğin gelişmesi için zamana ve pratiğe ihtiyaç vardır. Dolayısıyla eğer çocuğunuz belli bir aktiviteye ısrarla devam etmek istiyor ve gelişmekte kararlılık gösteriyorsa yeteneğini açığa çıkarmaya başlıyor olabilir.

Çocuğunuzun yeteneğini keşfettikten sonra mutlaka onu en iyi şekilde destekleyip başarılı olmasını isteyeceksinizdir. Eğer bunu nasıl yapacağınızı merak ediyorsanız, hemen buradan başarılı çocuk yetiştirme rehberi yazımıza göz atabilirsiniz!

Bazı ebeveynler, “Çocuğum üstün zekalı mı?” sorusunu cevaplarken kişisel gözleme ve yoruma değil de, net bir şekilde belirlenmiş bir ölçüte güvenmeyi tercih edebilir. Bu durumda mutlaka çocuklarının bir üstün zeka testi çözmesini isteyeceklerdir. Peki ya bu testlere bazı örnekler neler? Sizler için birkaç üstün zeka testini sıraladık:

• WISC-R Zeka Testi
• Stanford-Binet Zeka Testi
• Anadolu-Sak Zeka Ölçeği
• Raven’ın İlerleyen Matrisler Testi
• Leiter Uluslararası Performans Ölçeği

Tüm bu testlerin, üstün zekalı çocukları tespit etmek için kendilerine özel kriterleri vardır. Bu testler bireysel olarak çözülse de sonuçlarının yorumlamasını mutlaka bir uzmana bırakılmasını tavsiye ederiz.

Yazımızı bitirmeden önce, üstün yetenekli çocukların yaşantılarında büyük önemi olan bir konudan bahsedelim. İlk bakışta üstün yeteneğe sahip olmanın kesin bir avantaj olduğunu düşünebiliriz. Ancak kimi zaman bu beceriler, üstün yetenekli çocukların gündelik hayatında bazı “yan etkilere” de sahip olabiliyor.

Örneğin, üstün zekalı çocuklar çoğu zaman fazlasıyla yoğun bir beklenti altında kalıyor. Hem ebeveynler, hem de öğretmenler bunu fark etmeseler dahi çocuğun her zaman en yüksek başarıları edinmesini bekledikleri için baskı oluşturabiliyorlar. Bu da en ufak başarısızlıkta dahi çocuğun özgüven sorunları geliştirmesine yol açabiliyor. 

Aynı zamanda üstün yetenekli çocukları becerileri doğru şekilde desteklenmediği zaman, yeteneklerinin dışındaki alanda gelişimleri yavaşlayabiliyor. Dolayısıyla ebeveynlerin yalnızca çocuğun yeteneğini değil, genel becerilerini de göz önünde bulundurması gerekiyor.

Son olarak, üstün zekalı çocuklar maalesef kimi zaman sosyal açıdan zor durumlar yaşayabiliyorlar. Kimi zaman üstün yetenekleri yaşıtlarından ayrı kalmalarına veya akran baskısı gibi sorunlarla yüzleşmelerine yol açabiliyor. Özellikle de üstün zekalarından dolayı sınıf atladılarsa okulda arkadaşlık kurmaları da zorlaşabiliyor. 

Bütün bunlar demek oluyor ki, ebeveynler üstün yetenekli çocukları birer “projeye” dönüştürmemek konusunda hassas olmalı. Çocuğunuz fark edilir şekilde üstün zekalı da olsa sağlıklı bir sosyal hayat, onun için vazgeçilmez bir ihtiyaç!

Şimdi de üstün yetenekli ve üstün zekalı çocuklar hakkında sıkça sorulan sorulardan bazılarını cevaplayalım:

Çocuğun zeki olup olmadığı nasıl anlaşılır?

Çocuğun zeki olduğunu anlamanın farklı yolları vardır. Örneğin çocuğun erken yaşta beceri sergilemesi, bir konuda çok tutkulu olması, hızlı öğrenmesi, kabiliyetlerinin etrafındakilerce fark edilmesi ve sorulara yaratıcı cevaplar vermesi, üstün zeka belirtileri olabilir.

Çocuğunuzun yeteneğini nasıl anlarız?

Üstün zekalı çocukların yeteneklerini anlamak için onları çeşitli etkinlikler yaparken gözlemlemek, çocuğun yeni şeyler denemesi için fırsat yaratmak, eğitmenlerini dinlemek, çocukla ilgi alanları hakkında konuşmak ve sevdiği alanlarda gelişmeye devam etmesi için zaman tanımak gibi tavsiyeler verebiliriz.

Üstün zekalı çocukların özellikleri nelerdir?

Üstün zekalı çocukların özellikleri arasında hızlı öğrenmek, bir konuda tutkulu ve hevesli olmak, becerileri erken yaşta segilemek, problemlere yaratıcı ve yenilikçi çözümler bulmak, yüksek odak ve azim, etraftakiler tarafından fark edilmek gibi unsurlar bulunmaktadır.

Üstün zekalı öğrenciler nasıl tespit edilir?

Üstün zekalı çocuklar okulda mutlaka başarılarıyla öne çıkacaktır. Eğer konuları çok hızlı öğreniyorlarsa, kendi kendilerine yeni fikirler ve çözümler bulabiliyorlarsa ve öğretmenleri tarafından sürekli fark ediliyorlarsa çocukların üstün zekalı olması söz konusu olabilir.

Bazı çocuklar da yabancı dil konusunda çok yetenekli görünüyorlar. Ancak elbette ki yabancı dil öğrenimi doğuştan gelen bir beceriden ibaret değil. Doğru metodolojiyle her çocuk muhteşem bir İngilizceye sahip olabilir! Peki ya bu nasıl bir metodoloji olmalı? İddialıyız, Novakid’de kullandığımız yöntem tam da aradığınız şey!