8 min Ay’ın evreleri nasıl oluşur, Ay nasıl farklı şekillerde görünür?
Çocuklar, dünyayı keşfederken karşılarına çıkan olaylara oldukça meraklı bir şekilde yaklaşıyorlar. Tıpkı bir bilim insanı gibi bıkmadan dünyayı gözlemleyen miniklerimiz; gökkuşağı nasıl oluşur, rüzgar nasıl olur, aşk nedir, Ay’ın görünümü neden sürekli değişir diye sorular sorabiliyorlar.
Biz de bu sebeple çocukların dünyayı anlamaya çalışırken sorduğu bu soruları cevapladığımız serimizde bugün Ay’ın hâllerinden bahsedeceğiz. Ay’ın hareketlerine göre nasıl farklı şekilde göründüğünü görsellerden de destek alarak anlatacağız. Bakalım Ay’ın görünümünü belirleyen ana ve ara evreleri nelermiş?
Ay’ın hareketleri nasıl Ay’ın görünümünü değiştiriyor?
Ay’ın görünümünün neden değiştiğini açıklamaya başlamadan önce bazı kavramları netleştirmemiz gerekiyor.
Öncelikle Ay’ın kendi ışığıyla parlamadığını bilmeliyiz. Ay, kendi ışığını üretmiyor, sadece Güneş’ten gelen ışığı bizlere yansıtarak parlıyor. Bu sebeple Ay’ın tamamını görmediğimizde aslında Ay’ı parça parça görmüyoruz, sadece aydınlanan kısmı görebiliyoruz. Diğer kısmı hâlâ yerinde duruyor, sadece biz göremiyoruz.
Bir diğer konu ise Ay’ın evrelerinin oluşma sebebi. Bu evreleri anlayabilmek için çocukların öncelikle Ay, Dünya ve Güneş’in hareketini kavraması gerekiyor. Ay, hem kendi etrafında hem de Dünya’nın etrafında döner. Dünyamız da hem kendi ekseni etrafında, hem de Ay ile birlikte güneşin etrafında döner.
Güneş, Dünya ve Ay’ın bu dönmecelerinin oluşturduğu farklı açılar da Ay’ı Dünya üzerinden farklı hâllerde görmemize sebep olur.
Ay’ın evreleri nelerdir?
Ay’ın evreleri, gezegenimizin uydusu olan Ay’ın Dünya üzerinden görülen farklı hâllerine verilen isimdir. Ay, Dünya’nın peşine takılıp Güneş’in etrafında dönerken Güneş’e bakan kısmı her zaman aydınlık kalır, fakat bu kısım her zaman Dünya üzerinden görünmediği için Ay’ı her zaman pasparlak bir şekilde göremeyiz.
Ay, Dünya’nın etrafında yaklaşık 29.5 günde döndüğü için Ay’ın bütün evreleri de toplam olarak bu kadar sürer. Ay’ın evreleri, her ay bu döngüyü tekrarlar.
Peki bu evreler nelerdir? Haydi öğrenelim!
Ayın ana evreleri nelerdir?
Ay’ın her ay çok parlak gözükmekten kaybolmaya doğru gittiğini, sonrasında ise tekrar ortaya çıktığını gözlemleriz. Bu evreler, Ay’ı hiç göremediğimiz Yeni Ay ile başlar, sonrasında ise Ay Dede’yi bembeyaz şekilde izleyebildiğimiz Dolunay’a kadar devam eder. Ay’ın dört adet ana evresi bulunur.
- Yeni ay
Ay, Dünya ve Güneş’in arasına girdiğinde Ay’ın aydınlık yüzünü gezegenimizden göremeyiz. Ay’ın Güneş gören yüzü diğer tarafta kalır. Bu evrede Ay, Dünya’dan bakıldığında adeta kaybolmuş gibi olur.
- İlk dördün
Yeni ay evresinden yaklaşık bir hafta sonra Ay’ın yarısı Dünyamızdan görünmeye başlar. Bu evrede Ay, D harfine benzeyen bir şekilde, yarım daire olarak görünür.
- Dolunay
Dolunay evresi, Ay’ın bize dönük olan yüzünün tamamının aydınlandığı, Ay’ın görünümünün tamamen parlak olduğu evredir. Dolunay evresinde Ay, Güneş ve Dünya aşağıdaki şekilde hizalanır. Bu sayede Dünya’dan bakınca Ay’ın yuvarlağının tamamını görebiliriz!
- Son dördün
Tıpkı ilk dördün evresinde olduğu gibi son dördünde de Ay’ın yarısının aydınlandığını görürüz. Fakat bu sefer Ay Dünya’dan D şeklinde değil, ters D şeklinde görünür. Son dördün evresinde Ay, Güneş ve Dünya aşağıdaki şekildedir:
Ay’ın ara evreleri nelerdir?
Ay’ın az önce açıkladığımız hâllerine Ay’ın ana evreleri diyoruz. Bunun yanında bir de bu evreler arasında gözlemlediğimiz ara evreler bulunuyor. Bu ara evreleri temel olarak ikiye ayırıyoruz: Hilal ve şişkin ay. Şişkin ay evrelerinde Ay’ın yaklaşık olarak dörtte üçünü görüyoruz, hilal evrelerinde ise dörtte birini.
Ay’ın hangi evrede olduğunu anlamak için yukarıdaki görselden yararlanabilirsiniz. Görseldeki evreler, Ay’ın Dünya’dan nasıl görüldüğünü gösteriyor.
Ay’ın ara evresi: Şişkin ay
Ay, dolunayın hemen öncesinde ve sonrasında biraz daha gözlerden kayıp hâldeyken şişkin ay evresindedir. Ay’ın yarısını görebildiğimiz ilk dördün evresinden dolunaya doğru giderken bu evreyi görürüz. Dolunaydan son dördüne doğru giderken de aynı şekilde bir şişkin ay ile karşılaşırız, fakat tıpkı ilk ve son dördün gibi bu ara evrelerde Ay’ın farklı taraflarını görürüz.
Eğer Ay’ın evresi ilk dördünden dolunaya doğru gidiyorsa bu aralıktaki şişkin aya zaman zaman “parlayan şişkin ay” da denebiliyor. Fakat dolunaydan son dördüne doğru gidiliyorsa buradaki şişkin ay evresi “sönen şişkin ay” olarak adlandırılıyor.
Ay’ın ara evresi: Hilal
Hilal evrelerini de yeni ay evresinden önce ve sonra gözlemleyebiliriz. Yeni aydan sonra Ay kendini göstermeye başlarken uydumuzun yaklaşık olarak sadece dörtte birini görebiliyoruz. Son dördünden sonra yeni aya doğru giderken de aynı evreyi farklı bir taraftan gözlemliyoruz.
Tıpkı şişkin ayda olduğu gibi hilal evrelerinde de farklı isimlendirmeler bulunmakta. Yeni aydan ilk dördüne doğru giderkenki hilal evresini “parlayan hilal” olarak adlandırabiliyoruz, son dördünden yeni aya doğru giderkenki evreye ise “sönen hilal” adını veriyoruz.
Ay’ın evrelerini küçük çocuklara nasıl açıklayabilirsiniz?
Ay’ın evreleri konusunu çocuklara sadece kelimelerle açıklayıp anlamalarını beklemek çok da gerçekçi değil. Çocuklara böylesi bir konuyu anlatabilmek için belki de en iyi yol onlarla bir oyun oynamak. Karanlık bir odada çocuğunuzu Dünya, bir lambayı Güneş, kendinizi de çocuğunuzun etrafında dönen Ay olarak gösterdiğiniz bir oyunla bu konuyu daha eğlenceli bir şekilde anlatabilirsiniz.
Daha kolay bir yöntem istiyorsanız da çocuklara Ay’ın evrelerini kolay ve eğlenceli bir şekilde anlatan aşağıdaki videoyu izlemenizi öneririz. Bunun yanında internet üzerindeki kaynaklarda bu konuyu farklı şekilde açıklayan onlarca farklı içerik bulmanız da mümkün.
Daha interaktif bir yöntem isterseniz çocuğunuzla birlikte Ay’ın nasıl göründüğünü 30 gün boyunca gözlemleyebilirsiniz. Ayın ilk gününden, yeni aydan başlayarak uydumuzun her gece nasıl göründüğünü kendiniz de izleyebilir, resmini çizerek Ay’ın hallerini çocuğunuzla birlikte kaydedebilirsiniz.
Tercih edebileceğiniz bir başka yöntem ise kartondan Ay’ın evreleri yapımı. Karton kullanarak çocuğunuzla birlikte Dünya’yı ve Güneş’i sabit olarak yapıştırdıktan sonra Dünya’nın etrafına sekiz adet Ay evresi koymalısınız. Ay’ın her bir evresinde güneşe dönük olan kısım aydınlık olacaktır, fakat Dünya’dan bakıldığında bu aydınlık kısmın sadece belli bir parçasının gözüktüğü anlaşılabilir. Eğer çocuğunuz el işlerini seviyorsa bunu da aile içinde keyifli bir faaliyet olarak düşünebilirsiniz.
Kısacası her konuda olduğu gibi Ay’ın hareketlerini de çocuklara anlatırken eğlenceli ve interaktif yöntemlerden yararlanmamız gerekiyor. Novakid’de çocuklar için İngilizce derslerimizde tam olarak bu yöntemden faydalanıyoruz. Örneğin Virtual Explorer kursumuzda öğrencilerimiz 360 derece fotoğraflarla astronomik gözlemler yapıyor, evrenimiz hakkında daha çok şeyi eğlenerek öğreniyor.
Novakid’le tanışın!
Çocuklara sadece Ay’ın evreleri gibi karışık konuları değil, aynı zamanda İngilizce gibi hayatın içinden olan mevzuları öğretmek için de interaktif ve eğlenceli bir yaklaşıma ihtiyacımız var. Online İngilizce kursu Novakid’de çocuklara ezberci gramer kurallarından uzak, konuşma ve eğlence dolu dersler veriyoruz. Siz de ilk ücretsiz deneme dersinizi hemen alın!
Ay’ın her evresi ne kadar sürer?
Ay’ın dört ana evresinden (yeni ay, ilk dördün, dolunay, son dördün) her biri yaklaşık yedi gün sürer. Aslında evreler yavaş yavaş birbirini izlediği için bir evrenin kesin olarak ne kadar sürdüğünü söyleyemeyiz, fakat bir ayı dört ana evreye bölersek evrelerin her birinin aşağı yukarı yedi güne denk geldiğini görürüz. Evrelerin hepsinin tamamlanmasıyla biten bir döngü ise 29.5 güne, yani bir aya denk gelir.
Ay’ın değişik şekillerde olmasının sebebi nedir?
Dünya’dan bakınca Ay’ın sadece Güneş tarafından aydınlatılan tarafını görebiliriz. Ay, Dünya’nın etrafında döndüğü için ışık alan tarafı gördüğümüz açı bir ay boyunca sürekli değişir. Bu sebeple Ay, her 29.5 günde hiç görünmezken tamamen parlak hâle geçtiği bir döngü geçirir. Bu döngüdeki evreler Ay’ın evreleridir.
Ay’ın yarım daire şeklinde görülmesine ne denir?
Ay’ın yarım daire ya da D olarak görülmesine ilk dördün veya son dördün adını veririz. İlk dördün evresinde Ay’ı D şeklinde görürüz, son dördün evresinde ise ters D olarak görürüz. Bu iki evrede de Ay yarım daire şeklindedir, fakat bu yarılar farklı taraflardan görülür.
