5 min Çocuklar neden yalan söyler, bu normal midir? İşte ebeveynlerin bilmesi gereken her şey!
Çocuklarımızın davranışlarını anlamaya çalışırken karşılaştığımız en karmaşık sorunlardan biri de yalan konuşma alışkanlığıdır. Peki çocuklar neden yalan söyler, bu durum normal midir ve en önemlisi bir çocuğun yalan söylemesi nasıl önlenir? İşte bu içeriğimizde tüm bu sorulara uzman psikolog Gülizar Şehitoğlu’nun görüşleri ile yanıt bulacağız.
Yalan söylemek ne demek?
Yalan söylemek, gerçeğe aykırı bir durumu veya olayı, gerçekmiş gibi ifade etme kavramına verilen isimdir. Yalan konuşmak genellikle bir şeyi saklamak, başkalarını yanıltmak veya kişisel çıkar sağlamak amacıyla yapılır. Yalan, ahlaki ve etik değerlere aykırı olarak görülür, bu sebeple genellikle toplumlar tarafından hoş karşılanmaz.
Çocuklar neden yalan söyler?
Çocukların yalan söylemesini engelleyebilmek için yapmanız gereken en önemli şeylerden bir tanesi, bu alışkanlığın neden ortaya çıktığını bilmek. Bu sayede sorunun köküne inerek çocuğunuzdaki yalan konuşma davranışını azaltabilir veya bitirebilirsiniz.
Uzman psikolog Gülizar Şehitoğlu, yalan söyleme dönemini çocukların içerisinden geçtiği bir evre olarak tanımlıyor. Gülizar Şehitoğlu’na göre çocukların yalan konuşmasının ardında ise kötü sonuçlardan kaçınma ve onaylanma isteği gibi bazı sebepler yatıyor. Çocuk, yalanın etkili bir iletişim stratejisi olduğunu görünce bu alışkanlığı oluşturmaya başlıyor.
Dilerseniz gelin yalan konuşma sebeplerinden bazılarının her birine daha detaylı bir göz atalım.
- Bazı amaçlara ulaşmak
Çocuklar, örnek olarak daha fazla oyun oynamak istedikleri için yalan söyleyerek ödev yapmaktan kaçınabilir. Böyle durumlarda çocuk, yalan konuşmak için spesifik bir motivasyona sahiptir.
- Kötü sonuçlardan kaçınmak
Örneğin çocuk evde bir bardak kırdıysa ve azardan kaçınmak istiyorsa bunu kendisinin yapmadığını söyleyebilir. Bu tarz bir motivasyonu engellemek için çocuğunuzu azarla cezalandırmaktan çekinmenizi, kendisinin dürüst davranmasını ise takdir etmenizi öneririz – bu konuya yazının devamında daha detaylı bir şekilde de değineceğiz.
- Sosyal onay
Bir çocuk, sosyal etkileşimleri daha iyi anlamaya başladıktan sonra çevresi tarafından kabul görebilmek, “havalı” görülebilmek için yalan söyleme ihtiyacı hissedebilir. Bu durum her çocukta aynı değildir – bu konuyu da yazımızın devamında açarak detaylardan bahsedeceğiz.
- Açık olma korkusu
Özellikle de ergenlikte yalan söylemenin en büyük nedenlerinden bir tanesi, çocuğun bazı şeyler hakkında açıkça konuşmaktan korkması. Bu durumla özellikle daha otoriter bir ebeveynlik tarzı izleyen ailelerin çocuklarında rastlıyoruz. Sıkı davranan ebeveynler çocuğu eleştirmiyor gibi gözükse de çocuk açık olmaktan korkabiliyor.
- Birey olma isteği
Otoriter ebeveynlerin çocuklarının yalan söylemesinin ardında sadece ebeveynlerinden alacakları tepkiden korkmaları değil, aynı zamanda birey olma isteği de yatabilir. Sonuçta otonomi her bireyin, özellikle de ergenlerin ihtiyaç duyduğu bir hissiyat. Eğer ebeveynler çocuğa çok baskı uyguluyorsa çocuk bu baskıdan kendini soyutlayabilmek, ayrı bir kişi olarak hissedebilmek, kendi kişiliğini oturtabilmek için yalan konuşma ihtiyacı hissedebilir.
Bir çocuğun yalan söylemesi nasıl önlenir?
Yalanı engelleyebilmek için çocuğunuza dürüstlüğün onaylandığı, yalan söylemenin ise uygun görülmediği bir ortam sunmalısınız. Böylece çocuk kabul görme ihtiyacı için yalan konuşmak zorunda olduğunu hissetmeden dürüst olma gayretinde bulunabilir.
Buradaki bir diğer önemli nokta ise çocuğun ebeveynlerinin dürüst olduğunu görmesi. Örneğin bir çocuk annesini yalan söylerken yakalarsa bunun çok da kötü bir şey olmadığını düşünebilir – bu sebeple alışkanlık oluştururken ebeveynler olarak sadece sözümüzle değil, daha da önemlisi davranışlarımızla örnek oluşturmalıyız. Sonuçta bir çocuk ebeveynlerinin sadece kendisiyle olan değil, birbirileriyle olan ilişkilerini de gözlemler.
Çocuğa, dürüstlüğün onaylandığı ve ödüllendirildiği bir ortam sunabilmek için ebeveynler gün içerisinde küçük bir boş an yakalayarak çocukla konuşabilir. Diyelim ki çocuğunuz bir bardak kırdı ve suçu evdeki kediye atmadan size dürüst bir şekilde böyle bir hata yaptığını söyledi.
Bu durumda çocuğunuzla gurur duyduğunuzu ona söyleyerek bu dürüst davranışını ödüllendirmelisiniz. İnsanız, hepimiz hata yapabiliriz, bu sebeple yalan söylemenin arkasındaki motivasyonu anlayıp çocuğumuzla empati kurmalıyız. Çocuk ise ödüllendirilen, takdir edilen bir davranışı tekrardan yapmaya eğilimlidir.
Eğer çocuk mükemmel olması gerektiğini hissederse, hayatta hata yapmaya hakkının olmadığını düşünürse yalan konuşmak için kendine uygun bahaneyi bulmuş olur.
Yalan söylemenin uygun görülmemesi gerektiğini söylemiştik, fakat bu sizi yanıltmasın. Çocuğu yalan söylediği için “cezalandırmak” da doğru bir yöntem değil. Çünkü cezalandırma, çocuğa davranışının neden yanlış olduğunu hiçbir şekilde açıklamıyor.
Uzman psikolog Gülizar Şehitoğlu, cezalandırma yaklaşımıyla ilgili aşağıdaki yorumda bulunuyor:
“Birini cezalandırdığımızda “Güzel, bu cezayla davranışımın bedelini ödedim.” diye düşünebilir. Fakat “Bunun sonuçları neydi, bunu neden yapmamalıydım?” diye düşünmez.”
Yani çocuk, bu cezalandırmayı bir öğrenme fırsatı olarak değil, yaptığı yanlış davranışın bir bedeli olarak görür. Bu durum, gelecekteki davranışların değişmesine etkide bulunmayacağı gibi çocuğun yalan söylemeye devam etmesine de yol açabilir.
Yalan söyleyen çocuğa / ergene nasıl davranmalı?
Diyelim ki çocuğunuz hâlihazırda çevresinden yalan söyleme alışkanlığını edinmiş. Bu durumda yalan söyleme alışkanlığı nasıl bırakılır, söylediği ile yaptığı bir olmayan çocuğa karşı nasıl davranılmalıdır?
Eğer çocuklukta veya ergenlikte yalan söyleme davranışını gözlemliyorsanız yapmanız gereken en önemli şey, çocuğunuzla bu konuda açık ve net bir şekilde konuşmak.
Bu konuşmada çocuğunuza yalanın neden kötü olduğunu, nasıl kötü sonuçlara yol açabildiğini, insan ilişkilerini nasıl mahvedebileceğini anlatmalısınız. Bunun yanında dürüstlüğün de neden önemli olduğunu anlatarak çocuğunuzu bu davranışa teşvik etmelisiniz.
Bu konuşma esnasında dikkat etmeniz gereken bir diğer konu ise çocuğunuzu “etiketlememeye” dikkat etmeniz. Birçok ebeveyn, böyle bir durumla karşılaştığında sinirden çocuğuna “yalancı” gibi etiketler takabilir. Esasen bu çok büyük bir hata.
Çünkü yapmanız gereken şey çocuğunuza bütün kişiliğini tanımlayan bir etiket takmak değil, sadece o davranış özelinde çalışarak yalan alışkanlığını düzeltmeye çalışmak. Çünkü yalan konuşmak bütün kişiliği değil, kişiliğin sadece ufak bir parçasını oluşturuyor.
Çocuğumu yalan söylerken yakaladım, ne yapmalıyım?
Diyelim ki çocuğunuz size ödevini yaptığını söyledi, fakat siz aslında bunun doğru olmadığının farkındasınız. Çocuğunuz bu yalanı söyleyerek kendine oyun oynamak için, tablete bakmak için, video izlemek için zaman kazandırmış oldu.
Bu noktada ilk yapmanız gereken şey, çocuğunuza bu yalanın farkında olduğunuzu göstermek. Bunun için çocukla konuşmadan önce öfkenizi kontrol etmeli, sinirlenmeden konuşabileceğinizden emin olmalısınız. Sonrasında ise çocuğunuzla konuşarak ondan beklediklerinizi net bir şekilde anlatmalısınız.
Ödevin neden önemli olduğunu, faydalarını, eğer yapmazsa gelecekte karşılaşabileceği sorunları ona aktarmalısınız. Eğer çocuğunuz bu alışkanlığı devam ettirirse de davranışının doğal sonuçlarıyla (okulda düşük not almak, molaya çıkamama, okulda daha fazla kalmak gibi) karşılaşmasına da izin vermelisiniz. Çünkü biz insanlar bazı şeyleri en iyi deneyimleyerek öğreniriz.
Kısacası yalan davranışıyla karşılaştığınızda öncelikle çocuğunuza sakin bir şekilde bunun farkında olduğunuzu açıklamalısınız. Sonrasında ise bu davranışın doğurabileceği kötü sonuçlardan bahsetmelisiniz. Eğer çocuk bu davranışa devam ediyorsa da bu sonuçların başına gelmesine izin vermelisiniz.
Birçok ebeveyn, çocuğunun başına kötü şeyler gelmesini istemediği için son aşamada duruyor. Fakat uzman psikolog Gülizar Şehitoğlu’na göre bu şekilde öğrenmek oldukça değerli.
“Birçok ebeveyn bu noktada duruyor, çünkü çocuklarının insanların önünde utanmasını istemiyorlar mesela. Bu çok normal bir davranış, bunu eleştirmiyorum, tabii ki de çocuğumuz için en iyisini isteyeceğiz. Fakat onların hayatta olumsuz sonuçlarla karşılaşmasını engelleyemeyiz. Bunlarla yüzleşmek zorundayız.”
Çocuklar kaç yaşında yalan söylemeye başlar?
Çocuklukta ve ergenlikte yalan söylemek normal midir, çocuklar bu davranışı göstermeye ne zaman başlar? Bu soruların cevabı için gelin Gülizar Şehitoğlu’nun yorumlarını incelemeye devam edelim.
Çocuklar, yalan söyleme kavramının ne olduğunu 3-4 yaşlarında anlarlar. Bu aşamada çocuklar başka insanların da varlığını, bir şeyler düşünebildiklerini daha iyi kavramaya başlarlar. Çevrelerinde neler olduğuna daha çok dikkat ederler, daha detaylı bir şekilde gözlemlemeye başlarlar.
Fakat çocuklar, amaçlarına ulaşabilmek için bilerek yalan söylemeye 7-8 yaşlarında başlarlar. Çünkü bu yaşta insanların beklentilerine, sosyal normlara, kabul görme kavramına daha iyi aşina olmuş olurlar. Yalan söylemek, onlar için “Bunu yapabiliyorum, ben de buradayım” demenin bir yolu olarak görülebilir.
Mesela çocuk, arkadaşları arasında hangi oyuncaklara sahip olduklarını konuşurken belki de arkadaşlarını kıskanıp onun olmayan oyuncaklardan bahsedebilir. Bu doğru olmasa bile bu yalanı söyleyerek sosyal olarak kabul görmeye çalışabilirler.
Bununla birlikte her çocuğun sosyal kabul görmek için aynı yönteme başvurmadığını da belirtmeliyiz. Gülizar Şehitoğlu’na göre dürüstlük veya pazarlık, anlaşma, manipülasyon gibi yöntemler kullanan çocuklar da bulunabilir. Kişilik özellikleri, yetiştirilme şekli, ev ortamı gibi birçok faktör bunun belirlenmesinde etkilidir.
Novakid’le tanışın!
Eğer içeriğimizi beğendiyseniz blog kategorimizde çocuk gelişimi ve İngilizce eğitimiyle ilgili diğer yazılarımıza da göz atmanızı öneririz. Bir ebeveyn olarak faydalanabileceğiniz, alanında uzman bilim insanlarının altın değerinde tavsiyelerini içeren bloglarımızı kaçırmayın!
Bunun yanında çocuğunuz için çevrimiçi bir İngilizce kursu arıyorsanız da çocuklar için İngilizce dersi verdiğimiz kursumuzun programlarını inceleyebilirsiniz – üstelik ilk deneme dersi tamamen ücretsiz!
